O‘zbekiston respublikasi oliy va o‘rta maxsus ta’lim vazirligi qarshi davlat universiteti

Delphinium barbatum Bge. — Soqolli isfarak

Delphinium Batalinii Huth. — Batalin isfaragi

Delphinium biternatum Huth — Qo‘sh uchbargli isfarak

Delphinium longipedunculatum Rgl. et Schmalh — Uzun gulbandli isfarak

Delphinium rotundifolium Afan. — Yumaloq bargli isfarak (ovcho‘p)

Delphinium rugulosum Boiss. — Burishgan isfarak

Delphinium semibarbatum Bienert. ex Boiss. — Sariq gulli isfarak

Delphinium ternatum Huth. — Uchbargli isfarak

Turlarning lotincha nomi O‘simliklar nomlanishining halqaro indeksi orqali tekshirildi [17].
Qo‘sh uchbargli isfarak — Delphinium biternatum Huth

Ko‘p yillik kriptofit o‘simlik. Poyasi 40-80 sm, bir tekis kalta tuklar bilan qoplangan, shoxlangan. Barglari tuksiz yoki siyrak tukli, ikki marta bandli uch bo‘lakka bo‘lingan. Bo‘laklari uzun, qalami, to‘mtoq uchli, 3-5 mm enlilikda, tuksiz yoki siyrak tukli. Guli och sariq, quyuq supurgisimon to‘pgulga yig‘ilgan. Yondosh barglari nashtarsimon, gulbandiga teng yoki undan biroz kaltaroq. Gulbandi pixidan kaltaroq, quyuq oddiy tuklar va pixidan teskari tomonda ajralib turuvchi bezsimon tuklar bilan qoplangan. Gul oldi barglari qalami-tig‘simon, gulbandining asosida yoki o‘rtasidan biroz pastroqda joylashgan. Gulqo‘rg‘on barglari teskari tuxumsimon, to‘mtoq, tashqi tomondan quyuq kalta tuklar bilan qoplangan. Pixi qiya pastga yo‘nalgan, biroz egilgan, 15-18 mm uzunlikda. Bargagi va tugunchasi quyuq kalta tuklar bilan qoplangan, 15 mm uzunlikda, tomirlarining to‘rlari ajralib turadi, uzun to‘g‘ri tumshuqchali.

Iyun – iyul oylarida gullaydi, iyul – avgust oylarida mevasi yetiladi.

Cho‘llarning kichik tepalik qumlarida, tog‘ oldi tekisliklarning va tog‘ shleyflarida, soylarda, toshli va shag‘alli yonbag‘irlar va qoyalarda, daryo o‘zanlarida, ariq bo‘ylarida, butazorlarda, o‘rmonlarda, kam hollarda quyi va o‘rta tog‘ mintaqalaridagi ekinzorlarda o‘sadi.

Toshkent, Namangan, Farg‘ona, Samarqand, Surxondaryo va Qashqadaryo viloyatlarida uchraydi.

Umumiy tarqalishi: O‘rta Osiyo, Jung‘oriya, Qoshg‘ar.

Ximiyaviy tarkibi: 0,24-1,1% alkaloidlar: delbin, delfatin, iliyenzin. Flavonoidlar. Ildizida 0,61-0,75% alkaloidlar: delbin, 0,43% delfatin, brouniin, delbiterin. Yer ustki organlarida 0,5-1,3% alkaloidlar: 0,02% delbin, 0,43% delfatin, akomonin, antranoillikoktonin, brouniin, degidrobrouniin, 10-benzoilbrouniin, iliyenzin, 10-degidroiliyenzin, 10-benzoililiyenzin. Urug‘ida 35,6% yog‘-moy.

Ahamiyati: Yer ustki organlari jun va ipakni sariq rangga bo‘yashda qo‘llaniladi [13].