O‘zbekiston respublikasi oliy va o‘rta maxsus ta’lim vazirligi qarshi davlat universiteti



Download 0,71 Mb.
Pdf ko'rish
bet65/69
Sana30.06.2021
Hajmi0,71 Mb.
#105642
1   ...   61   62   63   64   65   66   67   68   69
Bog'liq
ozbek va rus tillarining qiyosiy tipologiyasi

 

 

 

 

11-Mavzu:  O’zbek va rus tillarida gap.  

 

 

O’zbek va rus tillarida bosh bo’laklar 

 

Har  ikki  tilda  ega  gapning  mustaqil  bo’lagi  bo’lib,  turli  so’z  turkumlari  bilan 



ifodalanadi. 

 

Predikativ  ega  qiyos  qilinayotgan  ikkala  tilda  ham  predmet  yoki  shaxsni 



bildiruvchi  hamda  ayrim  so’z  yoki  so’z  birikmasi  bilan  ifodalangan  bosh  bo’lakdir.  U 


 

40 


anglatgan predmet yoki shaxsning harakati yoxud belgisi kesim orqali (predikatsiya yo’li 

bilan)  aniqlanadi.  Gapning  egasi  kesim  tomonidan  aniqlanganligi  uchun  predikativ  ega 

deb ataladi va qaratqich egadan (sub‘ekt prinadlejnostidan) farq qiladi. 

 

Predikativ ega vazifasida kelgan har bir so’z yoki so’z birikmasi ikkala tilda ham 



bosh  kelishik  (imenitelny  padej)  so’rog’iga  (kim?,  kimlar?  –  kto?;  nima?,  nimalar?  – 

chto?) javob bo’ladi. 

 

Rus tilida predikativ ega o’zbek tilidagi kabi ot, sifat, son, olmosh, fe‘l va boshqa 



so’z turkumlari hamda turli so’z birikmalari bilan ifodalanadi. 

 

Rus      tilida  predikativ  eganing  o’ziga  xos  eng  muhim  grammatik  xususiyatlari 



quyidagilar:  a)  ega  vazifasida  kelgan  konkret  so’zning  (asosan  otning)  grammatik 

kategoriyalariga  kesimning  grammatik  formasi  qat‘iyan  tobe  bo’lishi  shart,  binobarin, 

kesim  ko’rsatkichining  shakllanishi  egaga  qat‘iy  bog’liq;  b)  ega  ko’p  gaplarda  konkret 

predikativ shaxs kategoriyasini (ya‘ni uch konkret shaxsdan birini) ifodalaydi . 

 

Kesim predikatsiyalovchi (ya‘ni aniqlash, takidlash, inkor qilish kabi yo’llar bilan 



gap hosil qiluvchi) kategoriya sifatida quyidagi ma‘nolarni ifodalaydi: 

Predmetning  harakatining  bildiradi:  Karim  ketdi.  Yuqoriga  o’ting.  Karim  ushyol. 

Poluchite kabi.  

Predmetning belgisi. Sifati. Xusisiyatini bildiradi.  

 

Egasiz  gapda  kesim  (aslida  kesimga  teng  bo’lgan  gap)  ma‘lum  bir  predmet  yoki 



hodisaning  hozir  yoki  doim  mavjud  ekanligini  o’tgan  yoki  kelasi  zamonda  bo’lishini 

ifodalashi mumkin. Masalan: o’zbek tilida: Qish payti edi.  

O’zbek va rus tillarida kesim o’ziga xos grammatik xususiyatlarga ham ega.  

O’zbek tilida kesim sodda va  murakkab bo’lib, turli predikativ (kesimlik) ko’rsatkichlar 

bilan  shakllanadi.  Kesim  vazifasida  kelgan  so’zlarda  shaxs  –  son  qo’shimchalari, 

modallik va zamon ko’rsatkilari bo’ladi.  

 

Fe‘lning  buyruq  mayli  (povelitelnoe  naklonenie)  formasi  bilan  ifodalangan 



kesimlar. Bu xil kesimlar, asosan,  ikkinchi shaxs birlik  va ko’plikda  ishlatiladi. Birlikda 

ular  –i,  -y,  -,  -  is,  -ysya,  -  sya    affikslari  bilan  shakllanadi.  (idi,  chitay,  syad,  uchis, 

umoysya,  odensya  kabi),  ko’plikda  esa  shu  ko’rsatkichlarga  –te  qo’shiladi  yoki  –ites,  -

ytes,  -etes,  -  tes  qo’shimchalari  ishlatiladi  (idite,  chitayte,  syadte,  uchites,  umoytes, 

odentes kabi). 

Rus tilidagi kesimlar yana quyidagi xususiyatlarga ega:  

Rus tilida infinitiv kesim ega bilan moslashmaydi. U egali va egasiz (shaxssiz) gaplarning 

kesimi vazifasida keladi.  

Egali  gaplardagi  infinitiv  kesim:  a)  ta‘kidlash  ma‘nosini  ifodalaydi:  Moya  tsel-

poluchit  vsshee  obrazovanie.  –Mening  maqsadim  oliy  ma‘lumot  olishdir;  b)  boshlanib 

ketgan yoki davom etayotgan harakatni bildiradi: Ya tsaritsa xoxotat i plechami pojimat, i 

podmigevat glazami, i prishyol kivat perstami, i vertetsya podbochas. (Pushkin). 

 

 


Download 0,71 Mb.

Do'stlaringiz bilan baham:
1   ...   61   62   63   64   65   66   67   68   69




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©hozir.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling

kiriting | ro'yxatdan o'tish
    Bosh sahifa
юртда тантана
Боғда битган
Бугун юртда
Эшитганлар жилманглар
Эшитмадим деманглар
битган бодомлар
Yangiariq tumani
qitish marakazi
Raqamli texnologiyalar
ilishida muhokamadan
tasdiqqa tavsiya
tavsiya etilgan
iqtisodiyot kafedrasi
steiermarkischen landesregierung
asarlaringizni yuboring
o'zingizning asarlaringizni
Iltimos faqat
faqat o'zingizning
steierm rkischen
landesregierung fachabteilung
rkischen landesregierung
hamshira loyihasi
loyihasi mavsum
faolyatining oqibatlari
asosiy adabiyotlar
fakulteti ahborot
ahborot havfsizligi
havfsizligi kafedrasi
fanidan bo’yicha
fakulteti iqtisodiyot
boshqaruv fakulteti
chiqarishda boshqaruv
ishlab chiqarishda
iqtisodiyot fakultet
multiservis tarmoqlari
fanidan asosiy
Uzbek fanidan
mavzulari potok
asosidagi multiservis
'aliyyil a'ziym
billahil 'aliyyil
illaa billahil
quvvata illaa
falah' deganida
Kompyuter savodxonligi
bo’yicha mustaqil
'alal falah'
Hayya 'alal
'alas soloh
Hayya 'alas
mavsum boyicha


yuklab olish