O‘zbekiston respublikasi oliy va o‘rta maxsus ta‘lim vazirligi qarshi muhandislik-iqtisodiyot instituti “Neft va gaz” fakulteti

11.2 Na’muna о‘lchamli perforatorlarni tanlash 
Na’muna о‘lchamli perforatorlarni ishlatish tizimning sementli qobig‘ining 
holatiga; mustahkamlash quvuriga; suyuqlik xossasiga quduqni tо‘ldiruvchi
suyuqlikka quvurlardagi tо‘siqlarni mavjudligiga; SNT va GNT larning holatiga va 
tizim soniga; berkituvchi qatlam va quduqdagi termobarik sharoitga va qatlamni 
qalinligi kabi omillarga bog‘liq ravishda tanlanadi.
Birinchi navbatda quduqlardagi termobarik sharoitlarda qо‘llanishi mumkin 
bо‘lgan perforatorlarning guruxi tanlanadi. Quyida keltirilgan sabablarga muvofiq 
tanlangan perferatorlardan ba’zilari chiqarib tashlanadi: 
- sement qoplamasining qoniqarsiz holatida, SNT yoki GNT ga yaqin
joylashganda; 

---

97 
- perforatorlar va mustahkamlash quvuri devori oralig‘idagi masofa yetarli 
bо‘lmaganda (11.1-jadval); 
- quduqning qiyalik burchagi katta (hamma perforatorlar kabelda tushiriladigan 
kichik о‘tish qiymatida quduqni egrilanishi 0,7 radiandan katta) bо‘lganda; 
- qatlam oralig‘ida zararli ta’sir etuvchi komponentlar (maslan H
2
S, S va shu 
kabilar) bо‘lgan hollarda.
Bu teshish ikkilamchi usulda qatlamni ochishning eng progressiv usuli bо‘lib, 
katta bosim gradiyentida ta’sir etib teshish kanallarini hosil qilish orqali quduqqa 
qatlamdan neft yoki gaz oqimining jadallashuvi yuzaga keladi. Natijada teshilgan 
kanallari va quduq tubi sohasining о‘zini-о‘zi tozalashi sodir bо‘ladi va bir vaqtning 
о‘zida qatlamlarni ikkilamchi ochish jarayonida neft yoki gaz oqimini chaqirish 
jarayoni bilan birlashadi.
 
 
Birinchi variant 
bо‘yicha KPRU 65, PR 54, PD 43 turidagi perforatorlar 
qо‘llaniladi. Perforatorni quduqqa tushirguncha quduq NKQ bilan jihozlanadi, quduq 
ustiga favvora armaturasi montaj qilinadi. Bufer quvurchasi yonida lubrikator 
qurilmasi о‘rnatiladi. U yordamida quduq ustida bosim mavjud bо‘lganda, ishlovchi 
quduqqa asboblarni tushirish va kо‘tarish mumkin. Quduqdagi suyuqlik satxini 
pasaytirish uchun eng yengil eritma bilan almashtirish quduqdagi eritmani tо‘liq 
haydab chiqarish va uni havo bilan tо‘ldirish, tabiiy gaz yoki azot bilan tо‘ldirib 
qatlam va quduq tubi bosimlari oralig‘ida kerakli bosimlar farqi hosil qilinadi. 
Quduqqa lubrikator yordamida kerakli uzunlikdagi (perforatorni maksimal sonida 
uzunligi 150-300 m bо‘lgan kumulyativ zaryadlari bir vaqtda tushiriladigan) karotaj 
kabelida teshiladigan oraliqqa kichik о‘lchamdagi teshgichlar о‘rnatiladi (8.11-rasm). 
Teshish jarayonidan keyin, qatlamda teshilgan kanallarining jadal va quduq 
atroflarining tozalanish sodir bо‘ladi.
11.3-rasm. Kichik о‘lchamli perforatorlarni quduqqa tushirish sxemasi.
1-lubrikator; 2-chambarak; 3-mustahkamlash tizmasi; 4-NKQ; 5-kabel; 6-perforator. 
Yuqori mahsuldorli neft qatlamlarida, gaz qazib olinadigan quduqlarda quduq 
stvolini qatlam flyuidi bilan tо‘ldirish davomida, quduqda bosimning о‘sish jadalligi 
oshadi. Lubrikator konstruksiyasi quduqdan karotaj kabelini chiqarish va kerak 
bо‘lganda yana quduqqa tushirish, hamda kerakli oraliqni teshish imkoniyatlarini 
beradi. Kichik о‘lchamlardan foydalanilganda kumulyativ yо‘llanmalarni 

---

98 
zaryadgacha tо‘siqlar bilan birgalikda mustahkamlash tizmasi bо‘yicha katta 
masofani bosib о‘tishga (11.1-jadval) va kanalning uzunligi va suyuqlik qatlamining 
qalinligiga bog‘liq masofalarni bosib о‘tishiga tо‘g‘ri keladi (11.4-rasm). Shuning 
uchun bunday usul qо‘llanilganda eng samarali teshish gazli muhitda teshishda sodir 
bо‘ladi.
Otuvchi perforatorlar bilan mustahkamlash tizmasi devori oralig‘idagi minimal 
ruxsat etilgan oraliqlar 
11.1 - Jadval 
Perforator turi 
Perforatorlar diametri yoki 
kо‘ndalang о‘lchami, mm 
Quduqdagi 
suyuqlikning 
zichligi, kg/m
3
Minimal 
oraliqlar, mm 
PK 
800-105 
<1300 
1300-1500 
13 
15 
PKO, PKAT 
73-89 
≤1500-1500/23 
22 / 23 
PO 
43-54 
≤100 
25/7-8 
KPRU 
65 
>1000 
11 
PVKT,PVT 
70-73 
800-2300 
23 
11.4-rasm. Kabel uzunligining (
k
l
) suyuqlik qatlami qalinligiga (
ê
ê
ñ
b
.
.
) 
bog‘liqligi.

1-suvda; 2-gaz muhitida. 

Parchalovchi perforatorning kamchiligi shundaki, quduq tubini oyna parchalari 
bilan ifloslantiradi uning zichligini ba’zida qatlamni ochishda qо‘llaniladigan og‘ir 
burg‘ilash eritmalarining zichligi bilan taqqoslash mumkin (plastmassali bо‘lsa 1400 
kg/m
3
; alyuminiyli bо‘lsa 2700 kg/m
3
). Buning natijasida eritmalar teshish soxasida 
о‘tirib qoladi, NKQ da tizim hosil qiladi yoki quduq usti shtuserlarini berkitib 
qо‘yadi.
Bir metr oralig‘idagi masofani teshishda mustahkamlash tizimi ichki diametri 
127 mm bо‘lsa, 120-140 mm qalinligida oyna bilan tо‘ldiriladi. Shuning uchun quduq 
tubida