O‘zbekiston respublikasi oliy va o‘rta maxsus ta‘lim vazirligi qarshi muhandislik-iqtisodiyot instituti “Neft va gaz” fakulteti

13.1. Neftni quduqdan ko‘tarilish asoslari 
 
Neft qazib olishni asosiy masalalaridan biri suyuqlikni yer ustiga (sirtga) olib 
chiqishdir. Neft gazsuyuqlik aralashmasi hamma usullarda ham yer ustiga NKQ 
(nasos kompressor quvur) lari orqali olib chiqiladi va gazsuyuqlik aralashmasini 
quduqdan ko‘tarishda, bosimning o‘zgarishi natijasida, suyuqlikdan gaz ajralib 
chiqadi. 
Qatlamdan neftni qazib olish usuli qatlam bosimiga, neftning fizik xossalariga, 
mahsuldor qatlamning kollektor xossalariga bog‘liq bo‘lib, quyidagilarga bo‘linadi. 
1. Favvora usuli – neft yer ustiga tabiiy qatlam bosimining energiyasi ta’sirida 
ko‘tariladi.
2. Gazlift usuli – quduqqa haydaladigan gazning energiyasi hisobiga 
ko‘tariladi.
3. Nasos yoki mexanizatsiya usuli – neft nasoslar yordamida ko‘tariladi. 
- dastgoh – tebratma uzatmali nasoslar;
- elektr markazdan qochma (EMQN) nasos;
-vintli nasos;
-gidravlik porshenli nasos. 
13.2. Quduqlarni favvora usulida ishlatish 
 
Neft quduqlarini favvoralanishi gidrostatik napor yoki siqilgan gaz energiyasi 
hamda tog‘ jinsining siqilgan energiyasi hisobiga amalga oshiriladi. 
Quduq tubiga neft oqimi qatlam va quduq tubini bosimining farqi hisobiga 
kirib keladi. Quduq ustunining bosimini qiymati, qatlam bosimidan kichik bo‘lganda 
quduq favvoralanadi. 
Uyum ishining rejimiga bog‘liq holda quduqda favvoralanish gidrostatik bosim 
yoki erigan gaz energiyasi yoki bir vaqtda tog‘ jinslarining siqilish energiyasi 
hisobiga sodir bo‘ladi. 
Quduqlarning favvoralanishida ko‘pincha neft tarkibidagi gaz va gazning o‘zi 
asosiy rol o‘ynaydi. Gaz qatlam sharoitida neftni tarkibida erigan holatida bo‘lib, 
qatlamdan quduqqa birga harakatlanadi. Bunday quduqlarni o‘zlashtirishda gaz nasos 
– kompressor quvurini chuqurligi, neft va gazni to‘yinish bosimini chegarasidan 
pastga tushishi bilan gazga aylanadi va ko‘tarish vazifasini bajaradi. Bunda 
favvoralanish gidrostatik napor va siqilgan gaz energiyasi hisobiga quduqni yuqori 
qismida sodir bo‘ladi. Bosim to‘yinish bosimidan past bo‘lganda neft tarkibidan gaz 
po‘fakchalari ajralib chiqadi. 
Gaz po‘fakchalari yuqoriga ko‘tarilganda bosim pasayib boradi, natijada 
po‘fakchalar hajmi kengayadi, neftni zichligi kamayadi va natijada gazsuyuqlik 
ustunini quduq tubiga beradigan bosimi kamayadi, quduq favvoralanishni boshlaydi. 
Gidrostatik bosim ta’sirida quduqning favvoralanishi, qaysiki quduq usti bosimi Р
q.u 
> 
Р
tuy
to‘yinish bosimidan katta bo‘lganda boshlanadi. 
Bunday sharoitda gaz neftni tarkibida erigan holda bo‘ladi, quduq tubini 
bosimi har xil suyuqlik ustuni bosimi kabi aniqlanadi. 

---

111 

u
q
quv
tubi
qud
Р
P
g
H
P
.
.






 
(13.1) 
bu erda: 
tubi
qud
P
.
– quduq tubi bosimi, MPa;
H – quduq chuqurligi, m; 
ρ –
suyuqlikning zichligi, кг/м
3
;
г
– erkin tushish tezligi, м
2
/с
2
; 
quv
P
– suyuqlik harakatida quduqda ishqalanish tufayli
bosimning yo‘ qotilishi, MPa; 
u
q
P
.
-
quduq ustidagi qarshi bosim, MPa. 
Bosimni ishqalanishga yo‘ qotilishi Darsi-Veysbax formulasi yordamida 
aniqlanadi. 



2
2


d
L
Р
quv
(13.2) 
bu erda: