O‘zbekiston respublikasi oliy va o‘rta maxsus ta‘lim vazirligi qarshi muhandislik-iqtisodiyot instituti “Neft va gaz” fakulteti

λ –
gidravlik qarshilik koeffitsienti;
d – nasos kompressor quvurining diametri, m;

 
– ko‘taruvchi quvurlardagi suyuqlikni harakat tezligi, м/с;
Л
– ko‘taruvchi quvurning uzunligi, м. 
λ
– ni sonli qiymati ko‘taruvchi quvurni g‘adur-budurligiga va Reynolds 
soniga bog‘liq holda aniqlanadi. 
Re
64


bunda
2320
Re




d
V
(13.3) 
4
Re
3164
,
0


bunda 
2320
Re

(13.4) 
Bu erda: 

– suyuqlikninng kinematik qovushqoqligi, м
2
/с.
Quduq tubi bosimi quduq tubiga oqib keladigan oqimning asosiy 
tenglamasidan aniqlanadi. 
n
qat
tubi
qud
K
Q
P
P


.
(13.5) 
Bu erda: Q – quduq debiti м
3
/kun;
K – mahsuldorlik koeffitsienti, 
м
3
/(kun, MPa);
qat
P
– qatlam bosimi, MPa; 
n – qatlamni quduq tubi zonasida suyuqlikni sizilish rejimining 
ko‘rsatkichi.
Yuqoridagi (13.2).+ va (13.5) tenglamalarni (13.1) tenglamaga qo‘yib, quduq 
usti bosimini aniqlaymiz. 




2
2
.






d
L
g
Н
K
Q
Р
Р
n
qat
usti
qud
(13.6) 

---

112 
Agarda favvora qudug‘ini usti yopiq bo‘lsa, quduq tubi bosimi qatlam 
bosimiga teng bo‘ladi. 
usti
qud
qat
tubi
qud
Р
g
Н
Р
Р
.
.






(13.7) 
Quduqlarni favvoralanishi asosan gidrostatik napor energiyasi va neftning 
tarkibidagi gazni kengayish energiyasi hisobiga sodir bo‘ladi. 
Bunda favvoralanish sharti quyidagicha. 

tubi
qud
tuy
usti
qud
Р
Р
P
.
.



(13.8) 
To‘yinish bosimi 
tuy
P
 
– gacha bo‘lgan oraliqda bir fazali suyuqlik 
harakatlanadi (gaz neftda erigan) va undan yuqori bosimda ikki fazali oqim (suyuqlik 
va gaz) harakatlanadi. 
Gaz suyuqlik oqimining ko‘tarilish jarayonini quyidagi qurilma yordamida 
tasvirlash mumkin. Qurilma ikkita bir-biriga tutash bo‘lgan 
1
А
ва 
2
А
idishlardan 
iborat (13.1-rasm). Ulardan bittasi 
2
А
– ga ikkita а
1
ва а
2
– quvurlar tushirilgan. II – 
II sathni ko‘tarish uchun 
1
А
tirsakka suyuqlik qo‘yiladi. 
2
А
– quvurga siqilgan gaz 
yuboriladi, gazni (havoni) V – miqdori va bosimi 
1
Р
– quvurcha uchida shunday 
tanlanadiki, to‘xtovsiz berilgan Q – hajmdagi suyuqlik 
1
А
– tirsakda doimiy I – I – 
sathda o‘zgarmas qolsin. Bunda а
1
ва а
2
quvurchalarda va tutash idishlarda aralashma 
harakatining barqaror jarayoniga erishiladi. 
13.1-rasm. Gazni suyuqlikning ko‘targichiga ta’sir etish sxemasi 
Boshlang‘ich momentda а
1
– quvurcha orqali gaz berilganda po‘fakchalar 
suyuqlik orqali sakraydi, u II – II sathni usti orqali oqib tushmaydi. 
Gaz aniq bir sarfga etganda aralashma yuqori sathgacha ko‘tariladi, suyuqlikni 
oshib oqishi sodir bo‘lmaydi. Gazning bunday sarfi 
Q = f(V)
grafikning boshlang‘ich 
nuqtasiga mos keladi (14.2-rasm).

---

113 
Bunda gaz po‘fakchalarining suyuqlikustuni orqali siljishi kuzatiladi. Quvurda 
suyuqlik va gaz po‘fakchalarining o‘zaro bir-biriga qarshi ko`rashish holati sodir 
bo‘ladi. Gazni berish sarfi kuchaytirilgandan keyin, boshlanishida suyuqlik sarfi 
o‘sishi bilan gazsuyuqlik aralashmasining harakat olishi va ishqalanishi sababli, 
bosimning yo‘ qotilishini oshishi bilan suyuqlik sarfi kamayadi. Natijada suyuqlik 
sarfi Q – V – hajmiga bog‘liq grafigi keltirilgan va bog‘lanishga ega bo‘ladi (14.2-
rasm). 
13.2-rasm. Suyuqlik sarfini gaz sarfiga, liftning diametri d – ga va bosim gradient ξ-
ga bog‘liqligi. 
Bosim gradienti
L
h


(13.9) 
bu erda: h – quduqni ishlatish rejimi barqaror bo‘lganda liftni (ko‘targichni) 
suyuqlik sathning pastki chegarasiga botirilish (botish) chuqurligi, m; 
L – liftning uzunligi.
Quduqni ishlatishni barqaror rejimida tizmaning boshmoqidagi bosim (III – III 
– sath, 13.1-rasm
) 
h
– balandlikdagi suyuqlik balandligi bosimi bilan aniqlanadi.
ξ
- 
liftni nisbiy botishi deb aytiladi. 
Favvora yoki gazlift quduqlari uchun 
ξ
– 13.2- rasmdagi kabi aniqlanadi. 
g
L
Р
Р






2
1
(13.10) 
Bu erda:
 
1
Р
– tizma boshmoqidagi bosim;
2
Р
– quduq ustidagi bosim;
 ρ
– suyuqlik zichligi;
g
– erkin tushish tezlanishi; 
L
– quduq liftining uzunligi. 
Gaz suyuqlik aralashmasini harakatida uchta rejim qo‘llaniladi. 
1. Po‘fakli rejim gazni bosimi yuqori bo‘lganda suyuqlik mayda po‘fakchalar 
bilan ko‘taruvchi (NKQ) quvurni pastki qismidan yuqoriga harakat qiladi. Bunda gaz 
po‘fakchalari yuqoriga suyuqlik bilan birgalikda erkin harakatlanadi (14.3-rasm, a). 

---

114 
13.3-rasm. Gaz suyuqlik aralashmasini ko‘targichdagi harakatining tuzilmasi 
2. Snaryadli yoki tiqinli rejim (13.3-rasm, b) suyuqlikdan katta yirik 
po‘fakchalar ko‘rinishdagi gazlar ajralib chiqadi. Gaz po‘fakchalari suyuqlik 
to‘siqchalari bilan navbat – navbat ko‘rinishida harakatlanadi. Snaryadli (portlovchi 
po‘fakchalar yoki yoriluvchi) rejim asosan ko‘taruvchi quvurni (NKQ) o‘rta qismida 
paydo bo‘ladi. Gaz suyuqlik harakati davom etganda po‘fakchalar yiriklashadi, 
oqimning ajralishi, qatlamlashishi paydo bo‘ladi. Bunday rejimda gazsuyuqlik 
aralashmasining pulsatsiyasi paydo bo‘ladi va quduq notekis rejimda ishlaydi. 
3. Dispers – halqali rejim (13.3-rasm, v) qachonki, bunda gaz shaklidagi faza 
ko‘taruvchi quvur o‘rtasidan harakatlanadi, oqim tok yadrosini hosil qiladi, suyuqlik 
fazasi ko‘taruvchi quvur devori bo‘ylab harakatlanadi. Gaz shaklidagi oqim 
yadrosida suyuqlik tomchilari mavjud bo‘ladi. 
Dispers – halqali rejim ko‘taruvchi quvurlarda asosan quduq ustiga 
yaqinlashganda paydo bo‘ladi, qaysiki bunda bosimning katta qiymatga pasayishi va 
gazsuyuqlik aralashmasining katta tezlikdagi harakati kuzatiladi.