O‘zbekiston respublikasi oliy va o‘rta maxsus ta‘lim vazirligi qarshi muhandislik-iqtisodiyot instituti “Neft va gaz” fakulteti

11.3. Quduq zichlagichlari (pakerlar) 
 
Quduq zichlagichlari (pakerlar) quduqning mustahkamlangan qismiga 
о‘rnatiladi. Mustahkamlash quvurlariga qisiladigan zichlanmalar quduq stvolining 
ustiga va tagiga joylashganda bu qismlarni bir-biridan ishonchli ajratishni 
ta’minlaydi.
Zichlanmalar ahamiyati bо‘yicha quduqlarni ishlatish maqsadiga mо‘ljallangan 
bо‘lib, qо‘yidagilarga bо‘linadi:
1) zichlanmalar quyidagi hollarda neft va gazni qatlamdan olishda qо‘llaniladi; 
- jihozlar-quduqda ikkita bir-biridan ajratilgan kanallarni hosil qilishni talab 
qilganda (masalan, NKQ va uning tagida NKQ va mustahkamlash quvurlari 
oralig‘ida bir nechta qatlamlarni alohida-alohida ishlatish uchun fazo yaratiladi);

---

101 
- quvursiz ishlatishda (mustahkamlash quvuri orqali suyuqlikni kо‘tarishda 
pastki qismiga zichlanma о‘rnatilgan);
v) gaz paydo bо‘lganda otilmalarning oldini olishda (klapan kesuvchi paker). 
- Tadqiqot va sinov ishlarini amalga oshirishda qо‘llaniladigan zichlanmalar:
- bir quduq yordamida ochilgan qatlamlarni alohida tadqiqotlashda;
- mustahkamlash tizmasini germetikligini yoki sementli halqa bilan 
qatlamlarning izolyatsiyasi germetikligini tekshirishda.
3) Qatlamga ta’sir qilishda yoki quduq tubi zonasida qо‘llanilgan zichlanmalar:
- qatlamni gidravlik yorishda;
- qatlam bosimini ushlab turishda;
- qatlamga issiqlik tashuvchilarni uzatishda.
Pakerning asosiy elementlari – zichlovchi elementlar hisoblanadi (11.6-rasm). 
Bu holatda о‘q bо‘yicha yuklanish ta’sirida kengayadi va element fazosini zichlab 
bekitadi. U mustahkamlash tizmasiga va paker shtokiga kuchlanish bilan qisiladi 
hamda germetik holatni hosil qiladi. Bunda pakerda NKQ xususiy og‘irligi ta’sirida 
о‘qli yuklanmani hosil qiladi, pakerning tayanchi sifatida shlipsali qamrov (zaxvat) 
xizmat qiladi.
11.6-rasm. Har xil konstruksiyali pakerlarning sxemasi. 
a) – zichlama elementli, о‘qli yuklanma ta’sirida kengayuvchi va 
mustahkamlash tizmasida shlipsali tayanchi bor; b) о‘zini zichlovchi paker (tirgagi 
kо‘rsatilgan). 1-kesimli vtulka; 2-shtift; 3-vtulka; 4-prujina; 5-paker shtoki; 6,7-
zichlovchi elementlar; 8-konus; 9-shlipsali qamrovchi (tutqich).
Pakerlarni zichlovchi elementlari quyidagilarga bо‘linadi:
1. О‘q bо‘yicha yuklanish ta’sirida kengayuvchi elementlar (11.6-rasm, a, b, 
11.7-rasm, a). Bunday zichlanmalarning materiali rezinadan, qirqilgan va prografik 
asbestli tо‘qimadan (yuqori harorat uchun) qо‘rg‘oshindan tayyorlanadi. О‘qli 
yuklanma quvur og‘irligi va porshen bosimi ta’sirida hosil qilinadi.
2. Ichki bо‘shlig‘ida ortiqcha bosim ta’sirida kengayuvchi elementli (11.7-
rasm, v). Bunday zichlanmalar rezina materialdan yasaladi.
3. О‘zini-о‘zi zichlovchi rezinalar (11.7-rasm, g, 11.7-rasm, b). 

---

102 
11.7-rasm. Pakerlar zichlovchi elementlarining sxemasi. 
Birinchi turdagi ikkita zichlovchi elementlar (11.7-rasm, a, b) mustahkamlash 
tizmasiga NKQ-ning yetarlicha og‘irligida kerakli kuch bilan qisilishi mumkin. 
Bunda quvurlar tizmasini pastki qismida bо‘ylama egilish hosil qilinadi.
Keyingi ikki turdagi elementlar (11.7-rasm, v, g) mustahkamlash tizmasiga 
qisish uchun NKQ-larning og‘irligini talab qilmaydi. Qisuvchi kuchni hosil qilish 
uchun zichlanuvchi elementning ichida ortiqchada bosimni hosil qilishda (1.5-rasm, 
v) NKQ ning pastdida klapan о‘rnatiladi. Quvur orqali suyuqlik haydalganda 
zichlovchi elementda ortiqcha bosim paydo bо‘ladi va yon tomonga kengayadi. Ba’zi 
bir pakerlarning konstruksiyasida kengaygan zichlovchi elementlar boshqarilib shu 
holatda о‘rnatiladi, bunday parkerlar murakkab pakerlar turiga kiradi.
Hamma turdagi pakerlar uchun tirgak yaratish kerak. Birinchi turdagi 
zichlovchi element qisilishidan ozod bо‘lgandan keyin NKQ-ning og‘irligini va 
hamma turdagi о‘qli zо‘riqishlarni (о‘qli zо‘riqish pakerni ishida unga berilgan 
suyuqlikning bosimini) qabul qilish uchun tirgak о‘rnatish kerak.
Tayanch quyidagi tirgak bilan bajariladi:
- quduq tubiga dо‘m orqali;
- mustahkam tizmasini diametriga о‘tish;
- mustahkamlash tizmasiga shlipsali qamrovchi о‘rnatish;
- shlipsali qamrovni va mustahkamlash quvurning tomonini muftali biriktirib. 
Pakerni tushirishda yoki uni kо‘tarishda shlipsalar konusning pastki qismida 
joylashadi va diametri bо‘yicha mustahkamlash tizmasiga erkin kiradi.
Ular bunday holatda paker shtokiga mahkamlangan va NKQ bilan biriktirilgan 
holda shtift bilan tutib turiladi (11.8-rasm). Shtift 3-vtulkani ariqchasiga kiradi va 
shlipslar yordamida biriktiriladi. Shunday qilib shlipsalar konus bilan birgalikda 
yaqinlashmaydi, chunki paker shtokiga mustahkamlanadi.
Pakerning о‘rnatilgan joyiga NKQ va paker shtoki shunday buraladiki, 2-
shtiftni 3-vtulkaning qisqa ariqchasidan chiqarish va 1-vtulkani qirqilgan joyiga 
о‘tkazish mumkin bо‘ladi. Vtulka va shlipsalar bu paytda 4-prujina yordamida ushlab 
turiladi, mustahkamlash tizmasidagi ishqalanish hamma detallarni og‘irligini qabul 
qiladi. Quvur va paker shtoki burilgandan keyin u tushirilganda konus shlipsalarga 
kiradi, uni siljitadi va mustahkamlash tizmasini qisadi.
Pakerlar ikkita asosiy elementlardan tashqari (zichlovchi va tayanch) bir qator 
maxsus moslamalarga egadir. Otilmaga qarshi paker – ajratgich klapanga ega bо‘lib, 
u pakerni tagidan uni ichki kanali bо‘ylab suyuqlik harakatlanishini oldini oladi. 

---

103 
Bunday turdagi pakerlarni quduqlarda qaysiki, nasoslardan foydalanib ishlatishda 
quduqlarda vaqtinchalik favvoralanish sodir bо‘lganda, jihozlarni kо‘tarishdan oldin 
quduqni og‘ir suyuqlik bilan bostirish kerak bо‘lganda qо‘llash tavsiya qilinadi. 
Nasos bilan suyuqliklarni olishda paker klapani maxsus qurilma yordamida ochiladi. 
Nasosni kо‘tarib olishda klapan yopiladi va tizmaning pastki qismi yuqori qismidan 
ajratiladi. Quduqdagi jihozlar bosim bilan bostirish qо‘llanilmasdan olinadi vaqt va 
vositalari tejab qolinadi.
Kо‘pgina pakerlarning konstruksiyasi sodda bо‘lib, ishlatish uchun juda 
qо‘laydir va boshqaruv tizimi murakkab konstruktiv xususiyatga ega bо‘ladi.
Ba’zida pakerga ta’sir qiluvchi о‘qli yuklanmalar katta bо‘lib, shlipsali qamrov 
pakerni ishonchli ushlab tura olmaydi. Bunday holatda pakerga past bosimli tarafdan 
yakor о‘rnatiladi, u qо‘shimcha о‘qli tayanch bо‘lib xizmat qiladi (11.8-rasm). 
Yuqoridagi 11.8-rasmda yakor transportli himoyalovchi gayka va shaybalari bilan 
kо‘rsatilgan. Yakor NKQ tizmasiga qurilgan bо‘lib, ishlashda rezina quvurchaga 
ta’sir qiluvchi suyuqlikning ortiqcha bosimi ta’sirida bо‘ladi, plashkaga qisiladi va 
ularni mustahkamlash tizmasiga qisadi. Plashkada о‘yilgan joy bо‘lib, ularni tizmaga 
mahkamlanishini kuchaytiradi. Yakorni pakersiz qо‘llash mumkin, bunda tizma 
quvurlarini mahkamlash kerak bо‘lganda quvur oralig‘i fazosida zichlanmaydi.
11.8-rasm. Plashka turidagi yakorning sxemasi. 1-transportirovka tiqini;
2-kallak; 3-korpus; 4-rezina quvur; 5-plashka; 6-vint; 7-shponka; 8-nasadka; 9-dum; 
10-transportirovka gaykasi.