O‘zbekiston respublikasi oliy va o‘rta maxsus ta‘lim vazirligi qarshi muhandislik-iqtisodiyot instituti “Neft va gaz” fakulteti

 
Nazorat savollari. 
1.
Neft va gaz konidagi jihozlarning funksiyasini tushuntiring? 
2.
Qatlamga gaz haydovchi quduqlar qanday joylashtiriladi? 
3.
Kon jihozlarining majmuasini guruhlarga ajratishning qanday prinsipilari 
mavjud? 
4.
Ishlatish quduqlarining jihozlarini tarkibini va vazifasini tushuntirib bering? 

---

85 
IX ma’ruza. Neft va gazning asosiy xossalari
 
Reja 
9.1. Neftning kimyoviy xossalari 
9.2. Qatlam va yer usti sharoitida neftning fizik xossalari 
9.3. Neftning tarkibidagi suvning miqdorini о‘lchash 
Tayanch iboralar: Sputnik-A, rotor, gidrosiklon, klapn, zulfin, kollektor
 
Foydalanilgan adabiyotlar: 
1. T.R.Yuldashev, X.Q. Eshkabilov. “Neft va gaz konlari mashina va 
mexanizmlari” Qarshi.: Qashqadaryo kо‘zgusi OAV nashriyoti. –Darslik-2015 
yil. 
2. T.R.Yuldashev. “Neft va gaz konlari mashina va jihozlari” Qarshi.: Uslubiy 
qо‘llanma. Qarshi -2015 yil 
Neft–yog‘li qaynoq suyuqlik bо‘lib, qora jigarrangda yashil tо‘slanuvchan 
kо‘rinishda bо‘ladi. Neft tabiatda shoffob bо‘yoq rangida – ochiq-jigarrangda, 
qizg‘ish va rangsiz holatlarda ham uchraydi. Bunday kо‘p shaklli rangdagi neftni 
topish murakkab, lekin uning elementar parafinli uglevodorodlar aralashmasidan 
(molekulyar formulasi
2
2

n
n
H
C
), aromatik (
6
2

n
n
H
C
) va naften qatoridan tashkil 
topgan. Uglevodorodning miqdori 82-87 %, vodorod 11-14 % miqdorida bо‘ladi. Bu 
ikki komponengtlarning ulushi jami tarkibning 99 % ni tashkil qiladi. 
Uglevodorodlarning har xil tuzilishi odatda metanli uglevodorodlar qatori, kamroq 
naftenlardan tashkil topadi. 
Metandan-butangacha bо‘lgan (
4
CH
–
10
4
H
C
) parafin qatorlari normal 
sharoitda va Р = 0,1 MPa bosimda va 0oS (273 K) haroratda gazsimon holatda 
bо‘ladi.
Uglevodorodlarning 5 dan 17 atomgachatarkibi (
12
5
H
C
–
36
17
H
C
) molekulasi 
normal sharoitda–suyuq modda shaklida bо‘ladi. Uglevodorodlarning molekulasi
17 tadan oshgandan keyin – qattiq modda kо‘rinishida bо‘ladi. Bunga parafinlar va 
serezinlar kiradi. 
Qatlam sharoitida neft uch qismdan tashkil topadi. Yuqori yuza sirtida gaz va 
qisman parafinga yо‘qotiladi. Yer bag‘ridan qazib olingan neftning tarkibidagi gaz 
yо‘ldosh gaz hisoblanadi. Kon tizimida ajralib chiqqan gazga neft gazi deyiladi. 
Neftdagi gazning miqdori gaz omilini tasniflaydi. Ba’zida 1 m3 neftning tarkibidan 
1000 m3 hajmidagi gaz ajralib chiqadi. Gaz tarkibiga kо‘ra quruq va yog‘li (og‘ir) 
gazlarga ajratiladi. Quruq gaz asosan metan va etan uglevodorodlaridan tashkil 
topadi. Yog‘ligazda propan va butan fraksiyalari va undan ham yuqori kattalikka ega 
bо‘ladi hamda undan suyultirilgan gazlarni, gazli benzinni yoki kondensatni olish 
mumkin. Gaz tarkibli neftga gazga tо‘yinganlik deyiladi. 
Tarkibiga va ba’zi xossalariga muvofiq neft klassifikasiyalanadi, ularning sifati 
bо‘yicha novlarga ajratish va u yoki bu turdagi texnologik yig‘ish sxemasi 
qо‘llaniladi. 

---

86 
Parafinning tarkibi bо‘yicha neft kam parafinli (<1,5%), parafinli (1,5 dan 6% 
gacha) va yuqori parafinli (>6%dan) bо‘ladi. Neftning tarkibida parafin, smola va 
asfaltenlarning kо‘p bо‘lishi past haroratda uning qovushqoqligini oshiradi. Neftning 
tarkibida parafinlarning kо‘p bо‘lishi smola va asfaltenlarning kam bо‘lishi bilan 
kuzatiladi. Neftning geologik yoshi qanchalik katta bо‘lsa, uning tarkibida parafin 
shuncha kо‘p bо‘ladi. Neftning tarkibida parafinlar kо‘p miqdorda bо‘lsa, 
oltingugurt, vanadiy va nikel miqdori kam bо‘lishi bilan tasniflanadi. Parafin 
miqdorining kо‘p bо‘lishi qazib olish, tashish va qayta ishlash jarayonlarini 
qiyinlashtiradi va qimmatlashtiradi. Yuqori parafinli neftlarni qazib olishda kollektor 
kanallarining asfalten-parafin yotqiziqlari bilan berkilib qolishi natijasida quduqning 
debiti tо‘liq tо‘xtab qoladi. Bunday yotqiziqlar quduqdan mexanik va issiqlik usulida 
ishlov berish, eritmalar bilan yuvish yordamida chiqariladi. 
Oltingugurt miqdori bо‘yicha neft uchta sinfga ajratiladi: kam oltingugurli 
(oltingugurt tarkibi 0,5% gacha), oltingugurtli (0,5%dan 2,0%gacha) va yuqori 
oltingugurtli (2%dankо‘p). Neftning tarkibida oltingugurt erkin holatda organiq 
birikmalar shaklida (sulfidlar, merkaptinlar va boshqalar) bо‘ladi. Kislorod neftning 
tarkibida naftenlar va yog‘li kislotalar hamda asfaltenlar kо‘rinishida qatnashadi.
Neftning tarkibida bu birikmalardan tashqari kо‘p miqdorda xlor, iod, rux, kaliy, 
natriy, azot va kо‘pgina D.I. Mendeleyev tizimidagi elementlar hamda qatlam suvlari 
mavjud bо‘ladi.Ma’lumki, toza uglevodorodlar hech qanaqa rangga ham hidga ham 
ega bо‘lmaydi.