O‘zbekiston respublikasi oliy va o‘rta maxsus ta‘lim vazirligi qarshi muhandislik-iqtisodiyot instituti “Neft va gaz” fakulteti

 
 
Nazorat savollari 
1.О‘zbekiston Respublikasidagi neftkonlari mahsulotlarining klassifikatsiyasini 
izohlab bering? 
2.“О‘zLITIneftgaz” OAJ dagi NTQsining ishlatish parametrlarini asoslab bering?
3. О‘zbekiston konlarida emulsiyalarni parchalash texnologiyasi texnologik 
rezervuarlarda termikkimyoviy tindirish ishlarini olib borish tartibini asoslang? 
4. Hozirgi vaqtda quduq mahsulotlari о‘lchaydigan Sputnik turidagi har xil 
modifikatsiyadagi avtomatik qurilmalar haqida ma’lumot bering? 
5. Sputnik-A nechta blokdan tashkil topgan? 
6. Sputnik-V yordamida quduqlarning mahsuloti qanday tartibda о‘lchanadi? 
7. Sputnik-V va Sputnik-A lar kabi Sputnik-B40 yordamida suvlangan va 
suvlanmagan quduqlarning debitini о‘lchashni tushintirib bering? 
8. Sputnik AM 40-8-400; Sputnik AM 40-10-400; Sputnik AM 40-14-400; Sputnik B 
40-14-500 sifrlarni izohlab bering? 
 
VIII ma’ruza. Neft va gaz qazib olish sanoatida o’lchash qurilmalaridan 
foydalanish 
 
Reja 
8.1. Gazning va suyuqlikning sarfini о‘lchash (neftni, suvni) 
8.2. Neftning fraksion tarkibi va undagi qо‘shimchalar
8.3. Neft va gaz konlarida qullaniladigan zamonaviy o’lchov qurilmalari 
Tayanch iboralar: Sputnik-A, rotor, gidrosiklon, klapn, zulfin, kollektor
 
 
8.1. Gazning va suyuqlikning sarfini о‘lchash (neftni, suvni) 
Amaliyotda quvur uzatmalardagi gazlarni va suyuqliklarni о‘lchashga tо‘g‘ri keladi. 
Ulardan biri–Ventura quvurli sarfо‘lchagich asbobi hisoblanadi (8.1-rasm). 
Venturi sarf о‘lchagich tik va yotiq holatda о‘rnatiladi. 

---

76 
8.1-rasm. Venturi sarf о‘lchagichi sxemasi 
Masalan gaz (suyuqlik) Venturi yotiq quvurchasi bо‘ylab о‘ngdan chapga 
harakatlanadi. Bernulli tenglamasini 1-1 va 2-2 kesimlar uchun ishqalanishga 
yо‘qotilishni hisobga olmagan holda tuzamiz
2
2
1
1
2
2
р
v
р
v
g
2g
g
2g





(8.1) 
bu yerdan 
2
2
1
2
2
1
р
р
v
v
h
g
g
2g
2g

 



(8.2) 
Bu kо‘rsatilgan kesimlarda sarfning doimiyligi (sarf m3/s) saqlanadi, ya’ni 
1 1
2 2
v F
v F

. 
bunda 
2
1
2
1
F
v
v
F

.
(8.2) 
Bu qiymatni (3.10) ga keltirib qо‘yamiz va olamiz
2
2
2
2
1
v
F
h
1
2g
F







  






. 
(8.3) 
2-2 kesim bо‘yicha о‘rtacha oqim tezligi
2
2
2
1
2gh
v
F
1
F








. 
(8.4) 
Bunda haqiqiy suyuqlik sarfi
ж
2 2
2
2
2
1
2gh
Q
v F
F
F
1
F


 
  
 
. 
(8.5) 
Odatda (8.5) ga oqimning qо‘ndalang kesimida tezlikni notekis taqsimlanishini 
hisobga oluvchi tuzatish koeffitsiyenti

kiritiladi hamda 1-1 va 2-2 kesimlar 
oralig‘idagi naporni yо‘qotilishi ham.

---

77 
2
1
2
2
)
(
1
2
F
F
gh
F
Q
j




. 
(8.6) 
Sarf koeffitsiyenti 

har bir sarf о‘lchagich uchun tajriba yо‘li orqali 
о‘rnatiladi.
Agar Venturi quvurchasidagi bosim farqi simob yordamida о‘lchansa, u holda 
(8.6) formula quyidagi kо‘rinishda yoziladi.
2
1
2
2
)
(
1
)
(
2
F
F
h
g
F
Q
p
j







, 
(8.7) 
bu yerda 
р

, 

– mos holda simobni va oquvchi suyuqlikning ( neft, suv) zichligi. 
Gaz sarfini о‘lchashda qо‘llaniladigan Venturi sarf о‘lchagichidan tashqari о‘zi 
yozuvchi differensial manometr qо‘shilgan drossel yordamida ham о‘lchanadi.
Neft konlarida kamerali diafragmalar kо‘proq tarqalgan (8.2-rasm). Bunda gaz 
diafragmaning qirqilgan kesim yuzasi orqali о‘tganda uning tezligi oshadi, bosimi esa 
kamayadi. Diafragmadan keyin esa teskarisi: gaz tezligi kamayadi, bosimi esa oshadi, 
lekin boshlang‘ich qiymatigacha yetib bormaydi. 
Droselli qurilmaning harakat tartibi ham xuddi Venturi sarf о‘lchagichi 
kabidir, gaz uzatmasiga nisbatan kichik о‘tish kesimiga ega bо‘lgan gaz uzatmasida 
о‘lchash diafragmasi о‘rnatilishi bilan tavsiflanadi.