|
9.1. Qatlam va yer usti sharoitida neftning fizik xossalari
Neftningvaneftgazlariningfizikxossalarihamdauningsifattavsiflarialohidauglevo
dorodlarniingyokialohidaguruhlarning (fraksiyalarning) tarkibigabog‘liqbо‘ladi.
Neftning tarkibida og‘ir uglevodorodlar kо‘p miqdorda bо‘lsa, benzin fraksiyalari
kam ajralib chiqadi va katta zichlikka ega bо‘ladi.
Neftning zichligi massasini egallab turgan hajmiga nisbatiga teng. Amaliyotda
neftning 40
0
S.da distillangan suvning zichligiga nisbatan nisbiy zichligidan
foydalaniladi. Odatda neftning zichligi suvdan yengil, uning zichligi 750 dan 950
kg/m
3
.gacha bо‘ladi. Neftning zichligi 900 kg/m
3
dan kichik bо‘lsa yengil, katta
bо‘lganda – og‘ir neft deb ataladi. Kо‘rsatib о‘tish kerakki, harorat kо‘tarilganda
neftning zichligi kamayadi va undagi erigan gazlarning miqdori oshadi.Shunday
qilib, gazga tо‘yingan qatlam neftining zichligi gazsizlantirilgan gazning zichligidan
kichik bо‘ladi, gaz qanchalik olinsa shunchalik farq katta bо‘ladi. Neftning zichligini
aniqlashda areometrlardan (densimetrlar), piknometrlar va maxsus asboblardan
(Vestfaltarozisidan) foydalaniladi.
Tashishda transport vositalarini loyihalashtirishda va ishlatishda uning
qovushqoqligi asosiy fizik xossalaridan biri hisoblanadi. Zarrachalar bir – biriga
nisbatan harakatlanganda qarshilik kо‘rsatish xossasiga qovushqoqlik deb ataladi.
Neftning qovushqoqligi dinamik µ (Pa∙s) va kinematikka ν (m
2
/s) bо‘linadi.
Neftning qovushqoqligi odatda 1Pa∙s, shuning uchun ixtiyoriy birliklar (MPa ∙s)
yoki birliklar sistemasidan tashqari qovushqoqlik stoksda: 1 St═ 10-4m
2
/s
foydalaniladi.
87
Kinematik qovushqoqlik dinamik qovshqoqlikni uning zichligiga nisbatidan
aniqlanadi:
(9.1)
Harorat kо‘tarilganda neftning qovushqoqligi pasayadi, bosim oshganda esa
kо‘tariladi. Yuqori molekulali uglevodorodlar qovushqoqlik qiymatini oshiradi,
shuning uchun yengil neftning qovushqoqligi og‘ir neftnikidan kichik bо‘ladi.
Qatlam sharoitidagi neftning qovushqoqligi gazsizlantirilgan neftnikidan kichik
bо‘ladi.
Neftning qovushqoqligini о‘lchashda kapillyar viskozimetr va rotasion turdagi
maxsus asboblardan foydalaniladi. Birinchi holatdaka librovkali teshik orqali vaqt
bо‘yicha oqib о‘tadigan neftni suvga nisbatan oqib о‘tish nisbatlari orqali aniqlanadi.
Rotatsion viskozimetrlar orqali neftni qarshiligini о‘lchash orali tirqishlarning neft
bilan tо‘ldirilgan ikkita koaksial silindrlarni bir-biriga nisbatan aylanish qarshiligi
bо‘yicha aniqlanadi.
Qatlam sharoitida neftda hamma vaqt erigan gaz mavjud bо‘ladi, ba’zida 1000
m
3
/t (о‘rtacha 100 m
3
/t)gachabо‘ladi. Neftda gazning erish xususiyati eruvchanlik
koeffitsiyenti kattaligini tavsiflaydi yoki gaz omili deyiladi. Gaz omili deganda
atmosfera bosimiga keltirilganda 1 t neftdan ajraladigan yoki uni tarkibida eriydigan
gaz hajmi tushuniladi.
Neftli gazning komponentlari neftda har xil eruvchanlikka ega bо‘ladi.
Malekulyar massa oshganda gazlarning eruvchanlik koeffitsiyenti о‘sadi. Shunday
qilib, etanning eruvchanligi besh marta metandan, 20 marta propandan katta. Harorat
oshirilganda eruvchanlik kamayadi.
Amaliyotda kо‘pincha gazlarning eruvchanligiga nisbatan neftning tarkibidan
gazni ajralish holatlari bilan tо‘qnash kelinadi. Erigan gazlarning birinchi
pо‘fakchalarini ajralib chiqishini boshlanishiga – tо‘yinish bosimi deb ataladi.
Tо‘yinish bosimi Rtqatlam nefti bilan gazni termodinamik muvozanatini tavsiflaydi.
Neft qatlamda tо‘yinish bosimidan yuqori bosimda joylashganda tо‘yinmagan
deyiladi. Bosim Rtning qiymati uglevodorod gazlariga hamda nouglevodorod gazlari
masalan, neftda juda past eriydigan azot gazlariga bog‘liq bо‘ladi. Qatlamdagi
bosimning qiymati Rtdan past bо‘lganda neftda hamma gazlar erimaydi, uning bir
qismi qatlamning kо‘tarilgan (dо‘ppi) qismini egallaydi va gaz dо‘ppisini hosil qiladi.
Neftning tarkibidan erigan gazning ajralish jarayoni quduqning stvoli bо‘ylab
harakatlanganda hamda neft gaz quvur uzatmalarida va tovar neftini tayyorlashda
ajratish pog‘onasining eng sо‘nggi bosqichida sodir bо‘ladi.
Tо‘yinish bosimi tovar neftning tо‘yingan bug‘ bosimi bilan bir xiln isbatda
bо‘lmaydi. Bunda gaz va suyuqlik fazasi fazalarning belgilangan nisbatida
termodinamik muvozanat dabо‘ladi.
Neftning elektrik xossasi tarkibida suvning mavjudligiga va minerallashgan
darajasiga bog‘liq hamda toza uglevodorodlar elektr о‘tkazmaydigan hisoblanadi va
yuqori qarshilik kо‘rsatish xususiyatiga ega bо‘ladi. Neftni elektr zaryadlarini
tо‘plash xususiyatidan foydalanib, tok о‘tkazuvchi jihozlarning elementlarini yerga
ulash mumkin.
88
Do'stlaringiz bilan baham: |
