O‘zbekiston respublikasi oliy va o‘rta maxsus ta‘lim vazirligi qarshi muhandislik-iqtisodiyot instituti “Neft va gaz” fakulteti

u
rgil
as
h
 q
u
d
u
gin
in
g 
ye
r 
yu
zas
in
i k
es
ib
 o‘
tgan
 j
oyi;
 
 
q
u
d
u
q
 t
u
b
i 
– 
b
u
rgil
as
h
 j
ar
ayon
id
a
 
ch
u
q
u
rlan
u
vc
h
i 
q
u
d
u
q
n
in
g 
tu
b
i.
 U 
h
alq
as
im
on
, 
yaxl
it
, 
 
quduq 
de
vor
i 
– 
bur
g‘
ila
sh 
qdug‘
in
ing 
yon 
yuz
as
i 
q
uduq 
de
vor
i 
– 
bur
gil
as
h 
qudug
ini
ng 
yon 
yuz
as
i
quduq 
stvol
i 
- 
quduq 
de
vo
ri 
bil
an 
che
ga
ra
langa
n 
bos
hli
q.
quduq 
o‘
qi 
- 
qud
uq 
tubi
mar
ka
zidagi 
ge
omet
rik 
nuq
ta 
joyi
. 
quduq 
chuqur
li
gi
-
quduq
o‘
qi
bo‘
yicha
quduq 
og‘
zidan
quduq 
tubi
ga
cha
bo‘
lgan 
mas
of
a.
Kichik kesim yuzasi va katta uzunlikka ega bo‘lgan silindirik shakldagi tog‘ inshooti 
“quduq” deb ataladi.
Quduqlar asosan vertikal va qiya yo‘naltirilgan shakllarda bo‘ladi. Ayrim hollarda 
gorizontal quduqlar ham uchraydi.
Quduq neft, gaz va suv qatlamlarini yer yuzasi bilan bog‘lovchi kanal hisoblanib, u yer 
ostidan neft, gaz va suvni olish uchun xizmat qiladi. 

---

37 
Tayanch qudug‘i - ma’lum bir hududlarining geologik-tiktonik 
tuzilishini, gidrogeologik sharoitlarni, neft va gaz to‘planishi qulay 
bo‘lgan cho‘kindi tog‘ jinslarining turlarini, aniqlashga 
mo‘ljallangan. 
QUDU
QL
AR
 QUYI
DA
GI
 T
OI
F
A 
VA
 GURU
HL
AR
GA 
 B
OL
INA
DI
 
 
Parametrik quduq - yer po‘stining chuqurroq qismining geologik 
kesimini, tektonik strukturasini o‘rganishga, maxsus mo‘ljallangan 
quduq. 
Strukturali quduq- tayanch va parametrik burg‘ilash, geofizik 
usullar yordamida aniqlangan neft va gazga qatlamlarni, ularni
tuzilishini, shaklini o‘rganishga mo‘ljallangan quduq. 
 
Foydalanish qudug‘i – neft, gaz, mineral, oddiy va termal suvlarni, 
mineral tuzlarni qazib olishga mo‘ljallangan. 
 
Qidiruv qudug‘i - geologik, injener-geologik, geofizik izlanishlarni 
olib borishga, sanoatga yaroqli miqdori aniqlangan neft va gaz 
maydonlaridagi konlarning chegarasini aniqlashga va foydalanish 
loyihasini tuzish uchun talab qilinadigan dastlabki hujjatlarni 
to‘plashga asoslangan. 
 
Izlov qudug‘i – burg‘ilash va geologik-geofizik tadqiqotlar yorda-
mida aniqlangan maydonda yangi NG uyumini ochish va oldin 
ochilgan 
konlar atrofidan yangi 
NG uyumini qidirishga 
mo‘ljallangan quduq. 
 
Baholash qudug‘i – TJ qatlamining kollektorlik xosasini, ishlash 
rejimini, kon maydonlarining chegarasini, burg‘ilanuvchanlik 
darajasini, qazib olish sxemasini aniqlanib baholaydi. 
 
Kuzatish qudug‘i –NGKlaridan foydalanish tartibini muntazam 
ravishda nazorat qilishiga hamda yer osti suv yuzasi sathini, 
rejimini, kimyoviy tarkibini, bosimini, namuna olish usulini, suvli 
qatlamlarning o‘zaro bog‘liqligini kuzatishga mo‘ljallangan. 
 
Haydovchi qudug‘i – neft va gaz konlarining chegara orti 
zonasidagi (maydonidagi) qatlam bosimini bir miyorida saqlab 
turish uchun suvni yoki gazni bosim bilan haydashga asoslangan. 
 

---

38 
Neftgaz qazib olish sanoatida quduqlarning inshooti har xil maqsadlar uchun
mo’ljallanadi va ular tuzilmali, izlov, qidiruv, ishlatish, haydovchi va maxsus turlarga 
bo’linadi. 
Ishlatish quduqlari orqali neft, gaz yoki gazkondensat qazib olish amalga 
oshiriladi; haydovchi quduqlar orqali – qatlamga suv, gaz, bug’ haydaladi. Konlarni 
ishlatish jarayonida bir qator sabablarga muvofiq qazib oluvchi quduqlar haydovchi 
quduqlarga o’tkaziladi yoki teskari holda foydalaniladi. Konlarda maxsus 
mo’ljallangan quduqlardan konni ishlatishni nazorat qilishda, tuzilmali, 
kollektorlarning xossasi, qatlamdagi issiqlikning ta’sir etishi va hakozolar 
aniqlashtiriladi. 
Ishlatish quduqlari inshootlarning eng muhim qismi hisoblanadi. Ularning 
umumiy yig’indisi quduqlarning ishlatish fondini taqdim qiladi, bahosi zamonaviy 
konlarning texnik jihozlanishining umumiy 70-80 % ni tashkil qiladi. Bunday 
quduqlarning profili quduqlarning qazish texnologiyasini talabidan va ishlatish 
usulidan kelib chiqib har xil bo’ladi. Neft va gaz qazib olishni jadallashtirish maqsadi 
quduqlar mahsuldor qatlamning ichiga gorizontal yo’nalishda burg’ilab kiriladi. 
Gorizontal quduqlarni burg’ilash texnologiyasi murakkab va narxining baland 
bo’lishiga qaramasdan qazib olish debitining yuqoriligi tufayli iqtisodiy 
samaradorligi yuqoridir. Quduqlarning profillari 2.1-rasmda ko’rsatilgan 2.1-rasm, a-
tik, b-qiya quduq tubi tiklikdan bir oz egilgan. 2.1-rasm, b-dan ko`rinib turibdiki u 
uchta uchastkadan tashkil topgan – tik, o’tish, maksimal zenit o’tish burchakka mos 
keladi va quduq tubigacha qiya to’g’ri yo’naltirilgan. 
Profilda 3.1-rasm, d-da zenit burchagi kichik uchastkaga ega ekanligi bilan farq 
qiladi. Profil (3.1-rasm, e) tik uchastkaga ega, zenit burchagini olish uchastkasi, qiya-
to’g’ri uchastka, zenit burchakni kamayish uchastkasi va pastki tik uchastkaga ega. 
Bu profil juda murakkab, quduq stvolini tikligi bir nechta mahsuldor qatlamlarni 
kesib o’tadi. Profil (3.1-rasm, f) qiya-to’g’ri chiziqli uchastkani mavjud emasligi 
bilan farq qiladi. Profilda (3.1-rasm, g) qiya-to’g’ri chiziqli uchastka mavjud emas. 
Har bir sxemalarda ko’rsatilgan ishlatish quduqlarining profillari quduqlarni ishlatish 
hususiyatlaridan kelib chiqib jihozlar tushiriladi. 
Mahsuldor qatlamning drenajlashishini yaxshilash uchun quduqning tik 
qismidan qatlamga bir necha quduqlar burg’ilanadi, bunday quduqlarga ko’p tubli 
(yoki stvolli) quduqlar deyiladi. 
 
Quduqlarning 
chuqurligi to‘rt xil 
bo‘ladi:
Sayoz quduqlar – chuqurligi 2000 m gacha bo‘lgan 
quduqlar. 
O‘rta quduqlar – chuqurligi 4500 m gacha bo‘lgan 
quduqlar. 
Chuqur quduqlar – chuqurligi 6000 m gacha bo‘lgan 
quduqlar. 
O‘ta chuqur quduqlar – chuqurligi 20000 m gacha 
bo‘lgan quduqlar. 

---

39 
3.1-rasm. Ishlatish quduqlarining profilini sxemasi. 1-tik uchastkasi; 2-burilish 
uchastkasi; 3-qiya uchastkasi; 5-tik uchastka. 
3.2-rasm. Ishlatish qudug’ining sxemasi. 1-tizma boshchasi; 2-yo’llanma;
3-konduktor; 4-ishlatish tizmasi; 5-klapan; 6-filtr. 
Ishlatish quduqning tartibli sxemasi va uning jihozlari 2-rasmda ko’rsatilgan. 
Quduq uchta asosiy uchastkalardan tashkil topgan – yer usti, stvol va filtr va har biri 
mos ravishda jihozlar bilan jihozlangan: tizma boshchasi (1), yo’llanma (2), 
konduktor (3), ishlatish tizmasi (4), filtr (6). Quduqning eng pastki qismi tubi 
deyiladi. Quduq paker yoki ba’zida qirquvchi-klapan bilan (5) jihozlanadi. 
Ishlatish qudug’ining stvol qismi konstruktiv mustahkamlash quvurlari bilan 
ta’minlangan va quvurning orqa qismi uchastkasi sementlangan bo’ladi.