O‘zbekiston respublikasi oliy va o‘rta maxsus ta‘lim vazirligi qarshi muhandislik-iqtisodiyot instituti “Neft va gaz” fakulteti

 
Xulosa
Neftgaz qazib olish sanoatida quduqlarning inshooti har xil maqsadlar uchun
mo’ljallanadi va ular tuzilmali, izlov, qidiruv, ishlatish, haydovchi va maxsus turlarga 
bo’linadi. 
Ishlatish quduqlari orqali neft, gaz yoki gazkondensat qazib olish amalga 
oshiriladi; haydovchi quduqlar orqali – qatlamga suv, gaz, bug’ haydaladi. Konlarni 
ishlatish jarayonida bir qator sabablarga muvofiq qazib oluvchi quduqlar haydovchi 
quduqlarga o’tkaziladi yoki teskari holda foydalaniladi. Konlarda maxsus 
mo’ljallangan quduqlardan konni ishlatishni nazorat qilishda, tuzilmali, 
kollektorlarning xossasi, qatlamdagi issiqlikning ta’sir etishi va hakozolar 
aniqlashtiriladi. 
 
Nazorat savollari 

---

40 
1. Ishlatish quduqlarining vazifalari
2. Quduqlarning turlari qanday bo`ladi 
3 Quduq profillari haqida ma`lumot bering
 
 
 
 
IVma’ruza. QUDUQLARNING TURLARI
 
Reja:
 
4.1.Ishlatish quduqlarining yer usti jihozlari 
4.2. Ochiq favvora bo’lishi oldini olishda qo’llaniladigan quduq 
jihozlari 
Tayanch iboralar: 
ishlatish quduqlari, turi, ichki jihozlar, yer usti jihozlari,
 
klapanlar, quduq ichi jihozlari, tizma boshchasi
 
 
Foydalanilgan adabiyotlar:
1. T.R.Yuldashev, X.Q. Eshkabilov. “Neft va gaz konlari mashina va 
mexanizmlari” Qarshi.: Qashqadaryo kо‘zgusi OAV nashriyoti. –Darslik-2015 
yil. 
2. T.R.Yuldashev. “Neft va gaz konlari mashina va jihozlari” Qarshi.: Uslubiy 
qо‘llanma. Qarshi -2015 yil 
4.1. Ishlatish quduqlarining yer usti jihozlari 
 
Quduq ustidagi mustahkamlash tizmasi bog’lanadi ya’ni, quduqning boshqa 
jihozlari biriktiriladi, bu esa tizma boshchasi deyiladi. 
Tizma boshchasi (4-rasm) quduqning hamma mustahkamlash tizmalarini birlik 
tizimga biriktiradi. Ularning og’irligini qabul qiladi va hamma yuklanmalarni 
konduktorga uzatadi. U tizmalar oralig’idagi fazoni izolyatsiyasini va germetikligini 
ta’minlaydi hamda bir vaqtda quduqning stvol qismining holatini va kerakli 
texnologik jarayonlarni bajarishni nazorat qilishga yo’l beradi. 
Tizma boshchasi quduqqa tushiriladigan ishlatish jihozlarini montaj qilishda 
supa vazifasini bajaradi. Quduqlarni burg’ilash vaqtida unga otilmaga qarshi jihoz 
preventor montaj qilinadi va burg’ilash tugagandan keyin demontaj qilinadi. 
Tizma boshchasi konstruktiv – bir nechta bir-biri bilan bog’langan elementga 
ega bo’ladi, ularga g’altak yoki chorbarmoq (kristovina), mustahkam tizmalari kiradi. 
Bu elementlarning soni quduqdagi mustahkamlash tizmasining soniga bog’liq 
bo’ladi. 
Tizma boshchasini ishlatish sharoitlari yetarli darajada murakkabdir: 
mustahkamlash tizmasini og’irligidan beriladigan yuklanma chuqur quduqlarda bir 
necha yuz kilonyutondan oshib ketadi. Bundan tashqari tizma boshchasi o’zi bilan 
kontaklashuvchi zonadan beriladigan bosimni ham qabul qiladi. Qatlam suyuqligini 
yoki gazini tarkibidagi H
2
S, CO
2
yoki kuchli minerallashgan suvlar tizma boshchasini 

---

41 
korroziya ta’siriga duchor qiladi. Chuqur quduqlarga issiqlik tashuvchilar 
haydalganda ularning stvollari va tizma boshchalari 150-250 
o
C gacha qiziydi. 
Ikkita tizmani biriktiruvchi tizma boshchasi (4-rasm) korpusdan (4) tashkil 
topgan bo’lib, mustahkamlash quvurlariga (6) burab mahkamlangan. Korpusning 
ichki yuzasi konussimon, unga (3) pona joylashtirilgan, ichki tizmani mustahkamlash 
quvurini (7) saqlab turadi. Flanetsni korpusiga (1) g’altak o’rnatilgan, quvurga 
kiydirilgan va odatda unga payvandlanadi. Quvurlar oralig’idagi fazo (2) zichlanma 
bilan ajratiladi. Tizma boshchasida qulfak (5) o’rnatilgan bo’lib, u quvurning orqa 
tomonidan kirib kelishni ta’minlaydi. Bunday tizma boshchasini tik o’lchami bir 
metrga yaqin bo’ladi. Mustahkamlash quvurlarining diametriga bog’liq massa 500-
550 kg bo’ladi. 
Bunday tizma boshchasi bilan chuqurligi 1500-2000 metr, bosimi 
25 MPa gacha bo’lgan quduqlar jihozlanadi. Mustahkamlash tizmasini soni ko’p 
bo’lgan uch, to’rt va besh tizmali quduqlarni jihozlash uchun tizma boshchalari 
tayyorlanadi. Bunday tizma boshchalarini pritsipial va konstruktiv sxemalari 
yuqoridagiga o’xshashdir. 
4.1-rasm. Tizma boshchasining konstruktsiyasi
. 
1-g’altak; 2-zichlama; 3-pona; 
4-korpus; 5-qulfak; 6-mustahkamlash quvuri; 7-ichki tizmani saqlab turuvchi 
mustahkamlash quvuri. 
Besh tizmali boshcha chuqurligi (5000 metrgacha) bosimi 70 MPa gacha 
quduqlarning ustiga o’rnatish uchun mo’ljallangan bo’ladi, uning tik balandligining 
o’lchami 3 metr. Asosiy tugunlari 1, 8, 9, 10, 11 beshta chorbarmoq o’lchamlari 168 
mm dan 502 mm.gacha bo’lgan mustahkamlash quvurlari uchun, 2, 4, 5, 7 ponali 
osmalar va 3 jo’mrakdan tashkil topgan. 
Korpuslar uchun po’latning oqish chegarasi 5,0-5,5 MPa, nisbiy uzatishi 14-15 
% va zarbali qovushqoqligi 40 mNm/m
2
gacha. Og’ir sharoitlarda ishlatiladigan 
tizma boshchalarini tayyorlash uchun 35 XML turdagi past legirlangan po’latlardan 
foydalaniladi. Shtampalangan yoki bolg’alangan flanetslar yoki bo’g’izlar 35 XM, 40 
X po’latlardan to’g’ridan to’g’ri yasaladi. Tizma 
boshchasi 
biriktirgichlarini, 
elementlarining o’lchamlarini mos kelmasligi avariya holatlarini keltirib chiqarishga 
sabab bo’ladi. Standart boyicha 14, 21, 31, 70, 105 MPa,ga ishchi bosimga 
mo’jallangan tizma boshchalari ishlab chiqariladi. 

---

42 
4.2-rasm. Besh tizmali chuqur quduqlar uchun tizma boshchasining 
konstruktsiyasi