O’zbekiston respublikasi oliy va o’rta maxsus ta’lim vazirligi qarshi davlat universiteti tabiiy fanlar fakulteti “kimyo” kafedrasi

3.3.Potensiometrik asboblarda ishlash tartibi

Laboratoriya pH-metrlari eritmalarning pH, pNa va boshqa

shularga o ‘xshash funksiyalarini o ‘lchash, shuningdek,

potensiometrik titrlashni amalga oshirish uchun mo‘ljallangan.

Bugungi kunda mamlakatimiz o‘quv yurtlarida shu turdagi turli-

tuman asboblar mavjud. Ularning deyarli hammasi vodorodselektiv

(boshqa elementga selektiv) shisha elektrod va kumush xloridli

elektrodlar bilan jihozlangan.

Mamlakatimiz o‘quv yurtlarida ko‘p tarqalgan pH-262, pH-340,

pH-673 markali pH-metrlar va EV-74, 1-110, 1-120, 120-2, 1-130

markali ionomerlar va boshqa shu kabi asboblarda ishlash uchun,

eng avvalo, ular ishga sozlanadi. pH-262 va pH-340 markali pH-

metrlarning tashqi ko‘rinishi ancha o‘xshash. Asboblarning barcha

boshqarish qismlariasbobningtashqarisidajoylashgan. Undagi«E »,

«pH.», «S20» va «a» dastalari asboblarni bufer eritmalar yordamida

sozlashga mo‘ljallangan. Asboblarning shkalalari pH va mV larda

bo‘lib, tegishli dasta yordamida o‘lchanadigan qiymat o‘rnatiladi.

0 ‘lchash asbobi yuqorigi va pastki shkalalardan iborat. Yuqorigi

shkala kichik oraliqni, pastkisi — katta oraliqni o ‘lchashga

mo‘ljallangan. Ularning asboblardagi qiymatlari har xil. pH-262

asbobida potensialning manfiy qiymatdan musbatga o‘tishida kalit

holatini o‘zgartirishga hojat yo‘q. Biroq, pH-340 asbobida u

muayyan dasta yordamida amalga oshiriladi. 0 ‘lchash oralig‘ini

o ‘rnatish uchun maxsus dasta xizmat qiladi. Agar o‘lchash oralig‘i

tor doiraga o‘matilgan bo‘lsa, pH yoki mV yuqorigi shkaladan, keng

doiraga o‘rnatilgan boisa, pastki shkaladan olinadi. Yuqorigi aniq

www.ziyouz.com kutubxonasi

shkalani qo‘llaganda uning boshlanishi maxsus dasta yordamida

o ‘rnatiladi. 0 ‘lchash haroratini moslashtirish uchun

termokompensator ko‘zda tutilgan. Haroratni moslashtirish qo‘lda

yoki avtomatik ravishda amalga oshiriladi. Avtomatik moslashtirish

uchun maxsus termokompensator tekshiriladigan eritmaga

tushiriladi. pH-262 asbobida haroratni moslashtirish uchun

qo‘shimcha qism ko‘zda tutilgan.

Shunday imkoniyatlar boshqa potensiometrlarda ham mavjud.

Ionomer-120, 120.2 va 130 ning o‘lchash ekranlari raqamli bo‘lib,

manfiydan musbatga va aksincha avtomatik ravishda o‘zgaradi.

Agar asbobning ko‘rsatishi manfiy bo‘lsa, raqam oldida.«-»ishorasi

bo‘ladi. Bu asboblar «V» rejimida potensialni millivolt yoki voltlarda

ko‘rsatadi. Raqamlarning eng oxirgisi 0,1 mV boiib, uni asbobning

orqa tomonining yuqorisidagi o‘ngdan uchinchi tugmacha bilan

o‘chirib qo‘yish mumkin. Bu asbob eritmaning pH qiymati va

potensialidan tashqari bir va ikki valentli kation va anionlarning

aktivliklari ko‘rsatkichini ham oichash imkonini beradi.

Barcha pH-metr va ionomerlarni ishga tayyorlash vaqtida ular

bufer eritmalarning pH qiymatiga sozlanadi. Buning uchun

asboblardan foydalanish yo‘riqnomalarida ko‘rsatilgan tartibda

maxsus fiksanallar yordamida bufer eritmalar tayyorlanib, ularning

potensiallari oichanadi va tegishli dastalar yordamida asbob

sozlanadi. Asboblarni bufer eritmalarga sozlash uy haroratida

termokompensatorning tegishli qiymatga o‘rnatilgan holatida

amalga oshiriladi.

Asboblarni ishga tayyorlashdan oldin ularni 30—40 daqiqa

davomida elektr manbasiga ulab, lampalar tegishli rejimgacha

isitiladi. Shunda asboblarning ko‘rsatishi nominalga to‘g‘ri keladi.
XULOSA

~ ~