O‘zbekiston respublikasi oliy va o‘rta maxsus ta’lim vazirligi qarshi muhandislik iqtisodiyot instituti

II bob. TAMPONAJ ARALASHMALARINING QO‘LLANILISHI VA UNING XOSSALARINI TADQIQOTLASH
2.1. Gaz quduqlarini mustahkamlashda tamponaj aralashmalarining texnologik xossalarini boshqarish

Konlarda quduqlarni mustahkamlashda oddiy pordlandsement, og‘irlashtirish uchun maxsus tamponaj materiallari, yengillashtirilgan eritmalar shu bilan birgalikda yuqori haroratli sharoitlarda tamponaj aralashmalari qo‘llaniladi.

Hozirgi vaqtda bunday sharoitlar uchun maxsus tamponaj materiallari chegaralangan miqdorda ishlab chiqariladi va yuqori bahoga ega, shuning uchun burg‘ilash korxonalarini har xil qo‘shmali pordlandsementlarning aralashmalarini tayyorlashga majbur qiladilar.
Laboratoriya tadqiqotlarini olib borish va bozor talabini o‘rganish ya’ni, bunday turdagi sanoat chiqindilarining qo‘shmalari texnologik, kamchiliksiz va arzon – quyqumlar, yoqilg‘i zolalarining har xil turlari, ayniqsa GRES larni chiqindi zolalari, qaysiki, yuqori disperslikka ega, quritishni, yoqishni va ezishni talab qilmaydi. Zola chiqindilarining afzalligiga sementning tarkibiga yaqin kimyoviy va minerologik tarkibni, sharsimon zarralarning shaklining solishtirma yuzasining kattaligi ya’ni, past suv aralashmali nisbatlarda qo‘shmani katta ulushda qo‘shish mumkinligidir.
GRES ning zola chiqindisidan foydalanish taklifi: bu zola (kalloid eritma) yuqori solishtirma yuzaga ega – 2570 sm²/g, zichligi 2,4 g/sm³ va tarkibida (%):SiO, — 53,12; AlO, — 16,96; Fe₂0₃ - 10,89; CaO - 2,69, MgO - 0,98, SO, - 0,14; Ti ₆₂ - 0,61, K₂O + Na₂0 — 2,97. Zolanigng tarkibida CaO miqdori kam bo‘lganda kam faol va juda past haroratlarda (50⁰С) sement aralashmasining to‘ldiruvchisi sifatida xizmat qiladi.
Zoladan foydalanish faqat qimmat turuvchi sementni tejash emas, balki eritmaning zichligini ham kamaytiradi, undagi erkin suvning tarkibini kamaytiradi, oquvchanlikni oshiradi va quyuqlashish vaqtini, shakllangan toshning o‘tkazuvchanligini pasaytiradi, korroziyaga chidamliligini va metallga adgeziyani oshiradi.
Yuqori haroratlarda bunday turdagi zolalar faol bo‘lib qoladi; uning tarkibidagi katta miqdordagi kremzem kalsiy gidrooksidi, gidrosilikatlar va gidroalyuminiylar bilan o‘zaro ta’sirlashadi va gidrogranatlarni hosil qiladi; bunda asosan qovushqoqlik pasayadi va haroratga chidamlilik va shakllanadigan toshning mustahkamligi oshadi.
Suv aralashma omillarini pasaytirish eritmaning qotish muddatini qisqartiradi va sedimentatsiya mustahkamligini oshiradi hamda toshni normal va o‘lgan haroratlarda mustahkamligini oshiradi ya’ni, sementli – zolli va tamponaj portland sementining parametrlarini yaqinlashtiradi. Laboratoriya sharoitida tamponaj sement – zolli aralashmalarni bir nechta retsepturasi tadqiqotlangan va ishlangan (3.1 -jadval).
7.9-jadvaldan ko‘rinib turibdiki, tarkibida 25 – 50% zollar bo‘lgan sement – zolli aralashmaning tarkibi quyuqlashishining boshlanish vaqti qo‘llash mumkinligi va toshni yuqori mustahkamlikda shakllantiradi.
Sementga 50% ulushida zollar qo‘shilganda quduqlarni 140⁰С gacha bo‘lgan haroratda sementlash imkoniyati mavjud hamda qimmat va kamchil bo‘lgan SHPSS-120 dan voz kechiladi; barit qo‘shimchasi USHS-12 ga mos keladigan og‘irlashtirilgan tamponaj parametrli materiallarni olish imkoniyatini beradi.
2.1 -jadval