O’zbekiston respublikasi oliy va o’rta maxsus ta‘lim vazirligi qarshi davlat universiteti

Yangi ustnonlilar. Turkiyaning 1-Koiistitutsiyasi.



Bu borada yo'l so'yilgan nussonlar mamlakatda yangi bor siyoisy osimning faollashuviga sabab bo'ldiki, u Turkiya tarixida «Yangi usmoniylar karakati» nomi bilan kirdi. Ularning faolligi tufayli 1860 yilda turk davlatining 1-Konstitutsiyasi sabul silindi va uning asosida parlament to'zildi. Istisodiy faoliyalni kcngaytirishga saratilgan «Karma tijorab) nomli tijorat, «Nizomie makkamasi» nomli kususiy tashkilotlar to'zildiki. ular mamlakatdagi istisodiy va kususiy tizimlarni birsarorligini ta'minlashi lozim edi. «Yangi usmoniylar» «r)arbchilik»ni ta'sib sila boshladilar. Ularning asosiy nomayondalari Notis Kamol va Ziyo poshsholar edi. «Ttarbchi»larga sarshi kurashganlardan Yana biri Ibrokim Shinoziy bo'lib, u 1862 yilda «Tasviri afkor» nomli gazo’a tashkil silib, uning sakifalarida «l)arbchilik»ning massad moKiyatini tushuntirish borasida, Ushbu siyosiy kuchga sarshi kurashish yo'lida crzi va Kamtikrdoshlarini ko'plab masolalarini chop sila boshjadilar.
Aytish joizki, Usmonli turk davlati yarim madaniy tusda edi. Shaxs, bir tarafdan davlat yangidan belgilangan madaniy soidalariga, boshsa tarafdan esa jamiyatda amal silayotgan madaniyatga, urf-odatlarga ko'ra moslashuvi, ijtimoiylashuvi kyerak edi. Solavyersa bunday sharoit milliy urf-odatlarning, diniy asidalarning va me'yorlarning Kar lomonlama cheklanishida, davlat sabul silgan yangicha madaniyatga berilishiga olib keldi. Milliy madaniyat usliga zo'rma-zo^:raki keltirib so'shilgan yangicha, «i)arblashgan» madaniy at uchun tegishli va sonuniy muiatning yo'sligi jamiyatda emiruvchi ta'sir kcrrsaldi. Turk tadsisotchilaridan biri Envyer Ziyo so'zfari bilan aytganda, «bu unsur Tanzimot yoshlarining yo'zakiligiga, roKatsizligiga, madaniyatni Parij modasi, deb tushunishlariga olib keldi».
1860-yillarning oxirlarida bu boradagi tansidiy mulotcazalar yanada kuchaydi, «IslKot farmoni»ning c'loni va uni amalga oshirishning osibatlari natijasida turklar, musulmonlar o'z, mamlakatida o'zlarining Kukmronlik mavselarini yo'sotdilar. Jamiyatda vujudga kelgan bunday vaziyatdan «ozinliklar» yaxshi foydalana bildilar va musuhnonlarni Kar soiiada ortda soldirdilar.
«Yangi usmoniylar»(1865)ga turk ma'rifatparvarlari, jurnalistlar, o'situvchilar, amaldorlar kirgan bo'Iib, ular kostitutsion to'zum tarafdorlari edilar. XIX asr 70-yillarida Turkiya chet el mamlakatlarning mustamlakasiga aylandi, mamlakat jaKon kapilalistik bozoriga tortildi. Bu yerda chet el banklari ochildi. Turkiya sanoat ishlab chisarish jiKatidan dunyoda oxirgi o'rinlardan birida turar edi.
1876 yilda (Zomay) liberal guruK rakbari MidKal poshsho «Yangi usmonlilarw bilan birga saroy to'ntarishi yasadi. Taxtga sulton AbdulKamidll o'tirdi. U Midicat poshsho ishlab chisarilgan konstitutsiya loyikasini tasdisladi va u 1876 yil 23-dekabrda tantanali ravishda e'lon sildi. Ammo sulton 1877 yil boshida MidKat poshshoni bosh vazirlikdan bo'shatib. «Yangi usmonlilar»ni repressiya sildi. Parlamentni tarsatib yuborildi va mustabid Kokimiyat sayta tiklandi. Bu davr Turkiya tarixida «zulm davri» deb ataldi. Demokratik o'zgarish ta'sislandi, mamlakalda tyerror va satar)on kuchaydi.
Turkiyaning 1877-1878 yillardagi Rus-turk urushidagi mahlubiyati uning Bolsondagi Kukmronligiga chek qo'ydi.