BOBIYLAR QO'ZG'OLONI VA AMIR NIZOM ISLOXTLARI XIX asrning 40-yillari oxirida Eronning Zenjon, Isfaxon, Tabriz. Yazd va boshka viloyal va shaharlarida shox va xonlarning hokimiyatga qarshi xalkning norozilik chikishlari bo'lib utdi. Bu chikishlarning tepasida Shia masxabidagi bobiylar dini okishining asoschisi Shycrozlik savdogor Said Ali Muhammat (1820-1850) turdi.
1844-yilda Ali Muhammad o'zini bob tarjimasi, eshik darvoza bo'lib u orkali ming yil oldin goyib bo'lgan Shiadagi 12 imom Matxi o'zini kursatdi deb, 1847-yilda esa o'zini malxi deb e'lon qildi. Bob ta'limotining asosiy shartlari Ali Muhammad yozgan (bayon) kitobida o'z aksini topgan.
Bob ta'limoti kuronda belgilangan konun va tarkiblarni eskirgan deb xisoblab uni yangi, mukaddas kitob "Bayon" bilan almashtirish lozimligini targib qildi. Bayonda barchaning o'zaro tengligi va bobiylarning mukaddas podsholigining urnatilganligi, barcha ajnabiylar va bobiy bulmaganlarning mulklarini tortib olishi, o'zlarini esa mamlakatdan kuvgun qilishi targib qilingan. Bob shaxs va mulkchilik huquqi bilan birga savdogor laming manfatlariga mos keluvchi sudxurlik foizini oshirish, karzlarini o'z vaqtida o'zish, savdoga oiy yozishmalarning sir saklanishi kabi shartlarini savdogorlar uchun boshka bir kator imtiyozlar va yengilliklarni talab qildi.
1847 yilda Bob xibisga olindi. 1848 yil yozida Bobning izdoshlari Bedasht shaxrida majlist chikari bunda mavjud konun va tartiblarini, soliq majburiyatlar va xususiy. mulkchilikni bekor qilinganligi umumiy mulkchmilikni esa joriy qilanligi, ayollarning yerkaklar bilan teng ekanligi e'lon qilindi. Bobiylarning Bedashtdagi majlisti xukumat tomonidan tarkalib yuborilgach. Bobiylar butun mamlakat buy la ularning goyalarini targib qilish bilan mashgul bo'ldilar.
Bobiylar 1848 yil Mozondoronda o'zlarining dastlabki qo'zg'olonini kutardilar ammo u 1849 yilda bostirildi. 1850 yil Zenzondaham Bobiylar qo'zg'oloni kutarildi mamlakatda Bobiylarning la'siri tobora oshib boravyerdi, 1850 yil o'rtalarida Eronda Bobeytarning soni 100 ming kishiga o’gan. Shunda bir vaziyatda Nasriddin shox (1848-1896) yilning birinchi vaziri bo'lgan Mirzo Tagtxonning maslaxati bilan 1850 yil Bob Tabrizda katil etildi.
Bobning ulimidan keyin ham Bobiylar harakatidavom etdi. 1850 yil iyunida Fors viloyatining Nyeris shaxrida Bobeylarning uchinchi qo'zg'oloni kutarildi, birok qo'zg'olon bir necha kundan keyin bostirildi. Zenzon qo'zg'olonchilari 1850 yitning oxirilarigacha qarshilik kursatdilar va fakat dckabr oyidashox qushinlari shavkatsiz ravishda qo'zg'olonni bostirishga muvofik bo'ldilar.
Zenzon va Nyeriz qo'zg'olonlari bostirilgandan sung Bobeylar harakali asta sekin suna boshfadi. Dexkonlar va xunarmandlar harakatdan chnkindilar, Bobeylarning kuli ruxoniylar va savdogorlardan iborat targibotchilari tyero yuliga utdilar. 1852 yil avguslida Nasriddin shoxga qilingan muvofakiyatsiz suyukastdan sung butun mamlakatlar buylab Bobeylar ommoviy larzda takib va kirgin qilindi.
Shunday qilib Eronda feodaf zulum va chet el kapitallarining asoratga qarshi kutarilgan xunarmandlar, dexkonlar, savdogorlar ruxoniylar kabi ijtimoiy katlam vaqillari ishtirokida xalk qo'zg'oloni maglubiyatga uchradi.
Hukumron doiraning bozor va dexkonchilik bilan boglik bir qismi mamlakatdagi mavjud inkirozli ahvoldan isloxatlar yuli bilan chikmokchi bo'ldi. Ularning manfaatlarint shoxning birinchi vaziri Mirzo tagi xon ifoda etdi. Mirzo Tagixon bir vaqtda shox qushinlarining qumondoni bo'lganligi sabali u Amur nizom unvoniga ega edi. Amir Nizom mamlakatda markaziy hokimiyalini mustaxkamlash, harbiymoliyaviy tizimini kayla tashqil qilish maksadida isloxatlar boshladilar. U viloyatlar noiblarining o'z boshimchaligi. poroxurligiga qarshi kurashdi, oliy ruxoniylarning davlat ishlariga aralashuvini chetlashga-harakat qildi Amir Nizom amaldorlarning sonini va ularning maoshlarini kikartirdi, kupgina shaxzodalarni nafakalaridan maxrurn qildi. Lining Eron milliy mustaqilligini mustaxkamlash, chet davlatlar, ayniksa angliyaning mamlakal ichki ishlariga aralishuvini cheklash siyosati feodal asl zodolar, oliy ruxoniylar va inglizlarning qarshi harakatga sabab bo'ldi. Qarshi kuchlar o'z tarafiga Nazriddin shoxni ham jalb etdi. Nixoyat 1851 yil Amir Nizom lavozimidan olinib katil etildi. Uning isloxatlari bekor qilindi.
Amir Nizom muvofakiyalsizligi va Bobiylar qo'zg'olonining maglubiyatiga Eronda qolok feodal tartiblarining hukumronligini saklab qoldi. Bu esa Eronning zayiflashuviga va marnlakatni kelgusida chet davlatlar tomonidan asoratga solinishiga olib keldi.
