O’zbekiston respublikasi oliy va o’rta maxsus ta‘lim vazirligi qarshi davlat universiteti

AFSHORIYLAR VA KOJARIYLAR HUKUMRONLIGT
DAVRIDA ERON
Eron xalq ommasi juda faol ravishda afg'on bosqinchilariga qarshi kurash olib bordilar. Uning markazi Mozandaron viloyati bo'lib, kurashga Eronning turkiy qabilasi bo'lmish afshorlardan chiqqan Nodirxon rahbarlik qildi. U Safaviylar sulolasining so'ngi shohi Taxmats II (1722-1732)ning xizmaliga kirgan. Nodirxon harbiy qo'nondon sifatida Eronliklarning afg'on bosqinchiligi qarshi kurashiga bosh bo'ldi. 1729 yil 29 sentabrda Nodirxon qo'mondonligidagi eron qo'shini Damgon otsonasida afg'onlar uslidan xal qiluvchi galabani kulga kiritdilar va 1730 yilda mamlakat afg'onlardan to'liq ozod qilindi. Shu davrda Nodirxon Eron hukmdori bo'lib qoldi. 1730-1735 yillarda Nodirxon turk qo'shinlariga qarshJ muaffaqiyatli urush olib borib. Eron hududini turk bosqinchilardan tozaladi. Afg'on va turk bosqinchilariga qarshi kurashdagi muaffaqiyatlardan foydalangan Nodirxon 1736 yilda quriltoy chaqirib o^:zini Eron shohi, deb elon qildi.
Nodirxonning ichki siyosati asosan mamlakat boshqaruvini markaziashtirishga qaratildi.U shiya ruhoniylari va Safaviylar asilzodalardan tortib olingan ycrlar soxibiga aylanib davlatning feodal mulkchiligini kcngaytirishga yerishdi. Dehqonlar va shaharning mehnatkash aholisidan olinadigan soliq va to'lovlarni ko'payrtirdi.
Davlat hududini kengaytirish va xazinani talonchilik tuldurush maksadida Nodirshox o'zluksiz ravishda bosqinchilik urushlari olib bordi. 1736- 1739 yillarda u Sint, Buxoro va Xorazmga ham talonchilik yurushlari amalgam oshirdi. 1732-1738 va 1741-1743 yillarda Nodirshox Omanga harbiyckspidisiyalar uyushtirdi. 1743-1745 yillarda u Mesopataniya uchun tarkiyaga qarshi muvaffakiyatsiz urush olib bordi.Uning bosqinchilik yurushlari nattjasida yurik bir davlat impyeriya vujutga keldi. Unga shimoliy Hinditson. Afgonitson, Balujitson, Armanitson, Ajorbayjon, Gro'ziya, Yogitson, Xiva va Buxoro xonliklari kirgan. Doimiy urushlar olib boorish oxibatida mamlakat ishlab chikarish kuchlariga putur etdi, soliq zulmi dexkonlar va shahar mexnatkashlarni xonavayron qildi. Mamlakat xududida shox hokimiyatiga, uning noib va gubirnatirlariga qarshi xalk qo'zg'olonlari avz oldi. Nodirshoxning qo'zg'olonlarini boshtirishdagi shavkatsizliklari xalk orasidagi nifo'zini tushirib yubordi. 1747 yil iyunida Xurosonda uyushtirilgan suyukkatsda Nodirshox xalok bo'ldi.
Nodirshoxning ulimidan key in yagona iqtisodiy va siyosiy asosga ega bulmagan uning ulkan davlati mutsaqil feodal mulklarga parchalanib ketdi. Afgonitsonda Axmatshox Durroniy boshchiligida mutsaqil afgon davlati tashqil topdi. Xuroson. Atsrabod Mozandaron, Ozorbayjon .Gilon, Isfaxonda ham maxalliy feodal xukmdorlari o'zlarining xukmronligini urnatib, xokimyat uchun o'zaro kurash olib bordi. 1760 yil janubiy Erondagi zend kabilasidan Karinxon Xurosondan tashkari butun Yycron hududini birlashtirib, poytaxti Shiroz shaxrir bo'lgan yangi bir davlatga asos soldi. 1779 yilda Karimxonning vafotidan so’ng yana xokimiyar uchun urushlar boshlanib keldi. Bu kurashda kovjar kabilasidan bo'lgan Og’a Muhammad golib chikib 1769 yilda o'zini Eron shohi deb elon qildi. Eronda markaz Texron bo'lgan yangi sulola kojarlarning hukumronligi urnatildi.