О‘zbekiston respublikasi oliy va о‘rta maxsus ta’lim vazirligi qarshi muhandislik iqtisodiyоt instituti

 
 
 
 
 
11,12,13-Mavzular:
Metallurgiya asoslari 
Reja: 
1. Qora va rangli metallar ishlab chiqarishning rivojlanishi, ishlab chiqarishdagi 
metallurgiyaviy jarayonlar, metallurgiyaviy yoqilg‟i va o‟tga chidali materiallar.
2. Cho‟yan ishlab chiqarish.
3. Po‟lat ishlab chiqarish.
4. Rangli metallarni ishlab chiqarish.
Tayanch iboralar:
 
qora va rangli metall, metallurgiyaviy yoqilg‟i, koks, mazut, tabiiy 
gaz, koks gazi, domna gazi, o‟tga chidamli materiallar, cho‟yan, domna pechi, po‟lat, 
konvertor, Marten pechi, elektr pechi. 
 
1. Qora va rangli metallar ishlab chiqarishning rivojlanishi, ishlab chiqarishdagi 
metallurgiyaviy protseslar, metallurgiyaviy yoqilg’i va o’tga chidamli materiallar
Metall ishlab chiqarish ishlari kishilarga eramizdan bir necha asrlar avval ma‟lum bo‟lsa-
da, sanoat miqyosida cho‟yan ishlab chiqaruvchi domna pechlari XIV asrning o‟rtalaridagina 
yaratildi.
Metall ishlab chiqarishdagi metallurgiyaviy jarayonlar.
Tabiatdagi hamma 
metallar (kimyoviy turg‟unlari, ya‟ni oltin, kumush, platinadan tashqari) turli birikmalar 
(oksidlar) ko‟rinishida tog‟ jinslarida uchraydi. Metallurgiya korxonalarida metall va uning 
qotishmalari ana shu murakkab birikmalardan ajratib olinadi. Bu maqsadda sanoatga quyidagi 
usullardan foydalaniladi:
1. 
Pirometallurgiya
. Bu usulda metall ishlab chiqarish uchun zarur issiqlik yoqilg‟ini yondirish 
hisobiga olinadi.
2. 
Elektrometallurgiya.
Bu usulga metall ishlab chiqarish uchun zarur issiqlik elektr energiyasi 
hisobiga olinadi.
3. 
Gidrometallurgiya.
Bu usulda ro‟da tarkibidagi metall avval erituvchiga o‟tkazilib, keyin 
ulardan ajratib olinadi.
4. 
Kimyoviy metallurgiya usuli.
Bu usulda metall kimyoviy va metallurgiyaviy jarayonlar 
yordamida olinadi.