O’zbekiston respublikasi oliy va o’rta maxsus ta’lim vazirligi qarshi davlat universitetining pedagogika instituti «gumanitar fanlar kafedrasi»

11-rasm. Ko’llarning erozion ishi
 
Yer shari bo’yicha ko’llar notekis taqsimlangan bo’lib, relyefi teki syoki qadimgi ta’sirida 
bo’lgan sernam yerlarda ko’p tarqalgan. Qadimgi muz bosgan Finlandiya territoriyasining 15%,
Sharqiy Sibirdagi Vilyuy pasttekisligining 20% ini ko’llar ishg’ol qilgan.
Ayrim ko’llar hozirgi kunda insonning xo’jalik faoliyati tufayli qurib qolmoqda. Bunday 
ko’llar qatoriga Orol ko’lini misol qilish mumkin. Orol ko’li hozirda dearli qurib qolgan. U 
O’zbekiston va Qozog’iston hududida joylashgan. So’ngi 40-yil ichida qachonlardir Guron 
ko’lidan katta bo’lgan Orol kichik bir ko’lga aylanib qolgan. Qo’yidagi rasmlarda uning 1976-
2006 yilgacha bo’lgan holati tasvirlangan
68
. 
 2. Botqoqlar va ularning turlari va tarqalishi.
Yer yuzasining нamgarchilikka moslashgan 
o’simliklar o’sib yotadigan o’ta zaх yerlar 
botqoqliklar
deb ataladi. Botqoqliklar Yer yuzasining 
namgarchilik ortiqcha bo’lgan va torf qatlami mavjud joylardir. Torfning qalinligi 0,3 m dan 
kam bo’lmasligi kerak. 
Agar torf qatlami yupqa bo’lsa botqoq emas, botqoqlashgan joylar 
hosil bo’ladi.
Botqoqlarning vujudga kelishi uchun avvalo relyef tekis bo’lishi, so’ngra kelgan 
suvga nisbatan bug’lanish kam bo’lishi, suv o’tkazmaydigan qatlam yer yuzasiga yaqin turishi 
kerak. Bunday holda suv chuqurlikka sizib o’tolmaydi, yer tekis bo’lganidan suv oqib ketmaydi. 
Natijada botqoqliklar vujudga keladi. Shuningdek, o’romonlarning kesib ketgan yoki kuyib 
ketgan joylarida va o’tloqlarni uzoq muddat suv bosishi, sayoz suv havzalarini o’simlik 
qoplashi natijasida ham botqoqliklar hosil bo’ladi.
Botqoqliklarning ko’p qismi shimoliy yarim sharda mo’tadil va subarktika mintaqasida 
keng tarqalgan. O’rta Osiyoda botqoqlar yirik daryolar (Amudaryo, Sirdaryo, Chu va Ili 
daryolari) vodiysida , yoyilmalarning tevaroak-atroflarida va pastqam joylarda uchraydi. 
Botqoqliklar kelib chiqishiga ko’ra 3 turga bo’linadi: pastqam, yuqori, aralash.