O’zbekiston respublikasi oliy va o’rta maxsus ta’lim vazirligi qarshi davlat universitetining pedagogika instituti «gumanitar fanlar kafedrasi»

i=H
1
-H
2
|L 
Bu yerda i-o’zan tagi yoki suv sathining qiyaligi H
1
- daryo boshlanish joyining absalyut 
balandligi; H
2
- daryo quyiladigan joyning absalyut balandligi; L-daryo uzunligi . Masalan, 
Zarafshon daryosi 2771 metr balandlikdan boshlanib 180 metr balandlikdagi eshakchi qumligi 
orasida yo’q bo’lib ketadi. Uning uzunligi 781 km.
i=2771-180:781=3,3 m 
Demak, Zarafshon daryosining har kilometrda qiyaligi 3,3 metrga teng. 
- daryolarga suv kelishi ularning to’yinishi deb ataladi. Daryolar yomg’ir suvidan, qor va 
muzlarning erishidan hosil bo’lgan suvlardan va Yer osti suvlaridan to’yinishi mumkin. Agar 
bitta manba daryo suvining 50%ini bersa, mazkur daryoning to’yinishi aralash turga kiradi. Agar 
bitta manba daryo suvining 50%idan 80%ga yaqin suvini bersa, bunday tuyinish asosiy to’yinish 
manbai deb ataladi. Agar bitta manba daryo suvining 80%idan ortiq qismini bersa bunday 
to’yinish «faqat» turiga kiradi. Masalan, faqat yomg’irdan, faqat muzdan to’yinadigan daryolar. 
3. Daryo to’yinish tiplari. 
M.I.Lvovich (1964) geografik qobiqdagi daryolarni quyidagi 
to’yinish turlarga ajratadi: 
1) ekvatorial daryo turi. Yomg’irdan to’yinadi, yil bo’yi to’lib oqadi;
2) subekvatorial va tropik turdagi daryolar, yomg’irdan to’yinadi, oqim fasllar bo’yicha 
notekis taqsimlangan. Yomg’irli faslda daryo sathi keskin ko’tariladi, quruq faslda sayozlashib, 
ba’zilari qurib qoladi. Shari daryosida yomg’irli faslda (oktyabr-noyabr) suv sathi 35-40 m.ga 
ko’tariladi, Darling daryosi esa qurib qoladi; 
3) subtropik O’rta dengiz turi. Yomg’irdan to’yinadi, qishda sersuv bo’ladi; 
4) subtropik musson turi. Yomg’irdan to’yinadi, yozda sersuv bo’ladi (Xuanxe);
5) mo’tadil dengiz yoki g’arbiy Yevropa turi. Yomg’irdan to’yinadi, oqim yil bo’yi bir 
tekisda taqsimlangan;
6) mo’tadil quruq tur, yomg’irdan va yer osti suvlaridan to’yinadi;
7) mo’tadil chala cho’l turi. Qordan to’yinadi, yozda yer osti suvlaridan to’yinadi; 

---

73 
8) mo’tadil musson yoki Uzoq sharq turi, yomg’irdan, bahorda qordan to’yinadi; 
9) qutbyoni va ko’p yillik muzloq yoki sharqiy Sibirь turi, qordan to’yinadi; 
10) qutbiy tur, qor va muzdan to’yinadi;
11) ko’l turi (Neva, Sevir, Avliyo Lavrentiya, Makkenzi, Angara) oqim me’yorga solingan;
12) tog’ daryolari turi, aralash to’yinishga mansub. 
Inson xo’jalik faoliyatida asosan chuchuk suvdan foydalanadi. Chuchuk suv asosan xo’jalikda, 
sanoatda ishlatiladi hamda aholi tomonidan ichimlik suvi sifatida foydalaniladi.