O’zbekiston respublikasi oliy va o’rta maxsus ta’lim vazirligi qarshi davlat universitetining pedagogika instituti «gumanitar fanlar kafedrasi»

Talabalar bilimini mustahkamlash uchun savol va topshiriqlar: 
1.Yer osti suvlarining vujudga kelishiga qanday omillar ta’sir ko’rsatadi? 
2. Suv bilan bo’lgan o’zaro ta’siriga ko’ra tog’ jinslarining turlari haqida gapirib bering.
3. Kelib chiqishiga ko’ra yer osti suvlari qanday turlarga ajratiladi? 
4. Grunt suvlarining sathi va kimyoviy tarkibi nimalarga boo’liq? 
5. Artezian suvlari qanday vujudga keladi? 
6. Mineral suvlarning xarakterli jihatlari va ularning tarqalish geografiyasi haqida gapirib bering.
 

---

71 
19
-MAVZU: YER USTI SUVLARI. DARYOLAR
Reja: 
1. Yer usti suvlari.
 2. Daryo va uning qismlari.
 3. Daryo to’yinish tiplari.
 4. Daryolarning ishi va ahamiyati. 
Tayanch iboralar: 
Daryo manbai, mansab, o’zan, daryo tizmi, gidrografik to’r, qayr, 
suvayirg’ich, daryo havzasi, del’ta, estuariy, to’yinish tipi, suv rejimi. 

1. Yer usti suvlari. 
Yer usti suvlari quruqlikdagi suvlarning asosiy turi hisoblanadi. Yer 
usti suvlariga daryolar, ko’llar, botqoqliklar, atmosferadagi suv, tuproqdagi suv, qor va 
muzliklar, tirik organizmlar tarkibidagi suvlar kiradi. 
Yer usti suvlari atmosfera yog’inlari tufayli vujudga keladi. Yer yuzasi quruqlik qismiga 
tushayotgan yog’ining bir qismi tp’planib, soy va daryolarni hosil qiladi. 


2. Daryo va uning qismlari. 
 
Atmosfera yog’inlari bilan to’yinadigan va o’zan deb 
ataluvchi chuqurlikda oqadigan tabiiy suv oqimiga daryo deb ataladi.
Daryolar, ariqlar, vaqtinchalik suv oqimlari, ko’llar, botqoqlar gidrografik to’rni tashkil 
qiladi. 
Daryolarning bir joydan oqishi nisbiydir: har qanday suv oqimi vaqt davomida shimoliy 
yarim sharda o’ngga, janubiy yarim sharda chapga buriladi.
Gidrografik turning juda katta qismini kichik daryolar tashkil qiladi. Daryo va uning 
irmoqlari daryo tizimini tashkil qiladi. Har bir daryo tizimida bosh daryo va irmoqlar ajratiladi. 
Bosh daryoga quyiladigan daryolar birinchi darajali irmoqlar deb ataladi, ularning irmoqlari 
ikkinchi darajali irmoqlar deb ataladi va x.k
67
. Masalan, Sirdaryo tizimida bosh (asosiy) daryo 
bo’lib Sirdaryo hisoblanadi. Chirchiq birinchi darajali irmoq, Piskom, Chotqol, Ugom daryolari 
ikkinchi darajali irmoqlar, ularning irmoqlari esa uchinchi darajali irmoqlar hisoblanadi.