O’zbekiston respublikasi oliy va o’rta maxsus ta’lim vazirligi qarshi davlat universitetining pedagogika instituti «gumanitar fanlar kafedrasi»

Talabalar bilimini mustahkamlash uchun savol va topshiriqlar
1. Dunyo okeanini qismlarga ajratish qanday amalga oshirilgan? 
2. Dunyo okean tarkibiy qismlari xususiyatlari haqida gapirib bering. 
3. Dunyo okeani suvining sho’rligi nimaga bog’liq? 
4. Okean suvlarining harorati kenglik, uzoqlik va chuqurlik bo’yicha o’zgarishi nimalarga 
bog’liqligini tushuntirib bering. 
5. Okean suvining kimyoviy tarkibi asosan qanday elementlardan tarkib topgan? 
6. Dengiz suvining tiniqligi va rangi qanday omillarga bog’liq holda o’zgaradi? 
 
 
 
 
 
60
Strahler, Alan H, “Introducing physical geography”. 2003,
 
171- b(mazmun-mohiyatidan foydalanildi).
 

---

64 
17
-MAVZU: OKEAN SUVLARI HARAKATI. OKEANDA HAYOT 
Reja: 
1. To’lqinlar.
2. Suvning ko’tarilishi va qaytishi.
3. Okean oqimlar.
4.
 Okean o’simliklari va hayvonot dunyosi.
5. Okean suvini muhofaza qilishari
Tayanch iboralar: 
to’lqin,okean oqimi, tsunami, iliq oqim, sovuq oqim, g’arbiy 
shamollar, suv osti zilzilalari, suv osti vulkanlari, Oy tortishishi, Quyosh tortishishi, okean 
organizmlari, ekologik omillar, nekton, plankton, bentos, o’simliklar, hayvonlar. 
1.
To’lqinlar.
Okeanlarda suv doimo harakatda bo’ladi. Suvning harakati bo’ylama 
(vertikal) va ko’ndalang (gorizontal) yo’nalishda sodir bo’ladi. Okean suvlarining bo’ylama 
harakati natijasida okean tubi va yuzasidagi suvlar almashinadi. Chuqurlikdagi suvlar yuqoriga 
ko’tariladi, yuqoridagi suvlar esa pastga tushadi. Okean suvlarining ko’ndalang (gorizontal) 
harakati natijasida juda katta masofalarga issiqlik va moddalar olib boriladi. 
Okean okimlarining vujudga kelishidagi eng muhim omil doimiy shamollardir. Doimiy 
shamollar ta’sirida dreyf oqimlari hosil bo’ladi. Bunda harakat qilayotgan havo ishqalanish 
kuchi va to’lqinlarni shamolga ro’para turgan tomoniga bosishi natijasida okean yuzasidagi suv 
zarralarini surib ketadi, suvning yuqori qatlamlaridagi zarralarining harakati chuqurroq 
qatlamlarni ham harakatga keltiradi, chuqurga tushgan sari harakat sekinlasha boradi. 
Okean suvlari shamol, dengizning bir xil isimasligi, zilzila va vulkonlar otilishi, oyning 
tortishish kuchi ta’sirida doimo harakat qilib turadi. Dunyo okeani suvining harakati to’lqinlar, 
suvning ko’tarilishi va qaytishi, hamda oqimlari kabi ko’rinishlarda namoyon bo’ladi. 
Suv yuzasining o’rtacha sathidan pastga va yuqoriga tomon harakatlanib turishiga