O’zbekiston respublikasi oliy va o’rta maxsus ta’lim vazirligi qarshi davlat universitetining pedagogika instituti «gumanitar fanlar kafedrasi»

to’lqinlar
deb ataladi. To’lqin quyidagi qismlardan iborat: to’lqinning eng past qismi 
tagi
, eng baland 
qismi 
tepasi
 
yoki 
qirrasi
 
deyiladi.
 
To’lqin yon bag’ri bilan gorizontal yuza orasidagi burchak 
to’lqin 
qiyaligi
, to’lqinning tepasidan tagigacha bo’lgan tik masofa to’lqin 
balandligi
,
to’lhar 
ikki tepasi yoki tagi orasidagi masofa to’lqin 
uzunligi
 
deyiladi. To’lqin tepasi yoki tagining 1 
sekundda qancha masofani bosib o’tishi uning tezligini bildiradi. 
Dunyo okeaninig yuzi tinch turmay, asosan, shamol, qisman zilzila va vulkanning otilishi 
natijasida to’lqinlanib turadi.Xatto sekundiga 0,25 m harakat qiluvchi kuchsiz shamollar 
ta’sirida ham okean suvlari jimirlab juda kichik to’lqinlanish hosil qiladi. Shamol 
kuchayishining zo’rayishi bilan to’lqinlar kattalashib boradi. Shamolning tezligi sekundiga 1 m 
ga yetgach haqiqiy to’lqinlar vujudga keladi. Dengizlarda to’lqinlar okeanga nisbatan kuchsiz 
bo’lib, balandligi 3 m, uzunligi 150 m dan oshmaydi. Shamol natijasida vujudga 
kelgan.to’lqinlar katta energiyaga ega. Balandligi 3,5 m bo’lgan to’lqin 1 kv.m. yerga 7,8 t kuch 
bilan uriladi. Shu sababli dengiz qirg’oqlari doimo yemirilib turadi. Portlarda esa to’lini 
hisobga olgan holda dambalar quriladi. 
Okeanlarda yer qimirlaganda va vulkan otilganda suvning ustki yuzasidagina emas, balki 
hamma qismida (tagidan tepasigacha ) to’lqin vujudga keladi.Suv osti zilzilasi natijasida vujudga 
keladigan to’lqin
sunami
deb aytiladi. Sunami to’lqinining balandligi 20-30 m, uzunligi esa 10 
km ga yetadi, tezligi soatiga 800 km ga boradi. Sunami ko’proq Tinch okean qirg’iqlariga yaqin 
yeralrda sodir bo’ladi
61
. 
Vulkonlarning otilishi natijasida ham kuchli to’lqinlar bo’ladi. 1883 yilgi Karakatu 
vulkonining otilishi tufayli to’lqinning balandligi 35 m, uzunligi 524 m, tezligi sekundiga 189 m 
ga yetib, 36 ming kishini yostig’ini quritgan.