O’zbekiston respublikasi oliy va o’rta maxsus ta’lim vazirligi qarshi davlat universitetining pedagogika instituti «gumanitar fanlar kafedrasi»

Atmosferada suvning harakati.
Atmosferadagi 
suvning 
miqdori 
juda 
kam 
bo’lishiga qaramasdan u juda katta ahamiyatga ega. Atmosfera hamma suv havzalarini yaxlit 
suv aylanish tizimiga birlashtirib turadi. Atmosferadagi hamma suvlar Yer yuzasiga tushgan 
holda, u 25 mm. qalinlikdagi qatlamni hosil qiladi. 
Atmosferani harakatchanliligi tufayli suv almashinishi juda tez sodir bo’ladi. 
Atmosferadagi suv bir yilda 45 marta to’la almashinadi (yangilanadi), bu ya’ni atmosferada har 
8 kunda suv yangilanib turadi demakdir. Natijada Yer yuzasiga atmosferadan yoqqan yog’in 
1,1 m. qalinlikka ega. 
Atmosferaga suv asosan bug’lanish tufayli o’tadi. Yer yuzasidan yiliga 577 10
12
m
3
suv bug’lanadi, uning 505 10
12
m
3 
okean yuzasidan bug’lanadi. Atmosferada ma’lum 
balandlikda bug’lar kondensatsiyaga uchraydi. 
Suv bug’lari bilan birga atmosferaga issiklik (bug’lanish natijasida yashiri shaklga 
o’tgan) o’tadi. Mazkur issiqlik radiatsion byudjetning 80%ni tashkil qiladi. Kondensatsiya 
jarayonida atmosferada yashirin issiqlikning ajralib chiqishi – atmosferadagi turli xil 
harakatlarning manbai hisoblanadi. SHuning uchun suv bug’larini “atmosferaning asosiy 
yoqilg’isi” deb atashadi. 
58
Strahler, Alan H, “Introducing physical geography”. 2003, 122-123- bet (mazmun-mohiyatidan 
foydalanildi), 2003. 

---

57 
Xo’jalikda suvning harakati.
Inson xo’jalik faoliyatida asosan chuchuk suvdan 
foydalanadi. Chuchuk suv asosan xo’jalikda, sanoatda ishlatiladi hamda aholi tomonidan 
ichimlik suvi sifatida foydalaniladi. 
Qishlok xo’jaligida chuchuk suv sug’orma dehqonchilikda foydalaniladi, mazkur 
suvlarning 80% daryolarga qaytmaydi. Yiliga sug’orish uchun 1,9 10
12
m
3
suv sarflanadi. Suv 
omborlari yuzasidan bug’lanish 0,07 10
12
m
3
ni tashkil šiladi, ularning 5-10% qaytmaydi. 
Sanoatda issiqlik energetikasi suvni eng ko’p sarflaydigan soha hisoblanadi. Bu sohada suv 
bug’ hosil qilishda va agregatlarni sovitishda ishlatiladi. 
Ichimlik suvi sifatida aholi tomonidan yiliga 0,12 10
12
m
3 
suv sarflanadi. Ammo 
xo’jalikda foydalaniladigan suvlar miqdori Yer yuzasidagi daryo oqimi miqdoriga nisbatan 
juda kam. Ammo daryo oqimi Yer yuzasida juda notekis taqsimlangan. Suvdan foydalanish 
darajasi ham Yer yuzasida juda notekis taqsimlangan. Suv sarfi aholi zich joylashgan 
hududlarda juda yuqori. SHuning uchun mazkur hududlarda oxirgi paytlarda suv resurslari 
bilan ta’minlash muammosi kelib chiqmoqda va ushbu muammo yildan – yilga dolzarb bo’lib 
kelmoqda. Mazkur muammoni hal qilish maqsadida suvlarni xududlararo taqsimlash amalga 
oshirilmoqda. 
Hozirgi paytda xo’jalikda suvdan foydalanish tizimi tahminan quyidagicha: 
kommunal xo’jalikda – 0,44 10
12
m
3
/yil; sanoatda – 1,9 10
12
, qishlok xo’jaligida – 3,4 10
12
, suv 
omborlari yuzasidan bug’lanish – 0,24 10
12
m
3
/ yil. Jami jahon xo’jaligida yiliga 6 10
12
m
3
suv 
sarflanadi yoki daryo oqimining 13%ini tashkil qiladi.