O`zbekiston respublikasi oliy va o`rta maxsus ta’lim vazirligi qarshi davlat universiteti

Mavzuni mustahkamlash uchun savollar: 
1. Iqtisodiy hamkorlik ko‘lamini kengaytirishda nimalar muhim o‘rin tutadi?
2. Hozirgi kunda O‘zbekistonda Qozog‘iston sarmoyadorlari ishtirokida 
tuzilgan nechta korxona faoliyat ko‘rsatmoqda? 
3.Mintaqaning 
suv, 
energetika, 
gaz, 
transport 
komplekslaridan 
foydalanishdagi muammolar va ularning yechimlari haqida fikr yuriting.
4.Markaziy Osiyo mamlakatlari uchun qishloq xo‘jaligi mahsulotlarini 
yetkazib berish bo‘yicha vujudga kelgan xo‘jalik aloqalarining rivojlanishi. 
4-mavzu. O’zbekistonning Shanxay Hamkorlik Tashkiloti bilan 
aloqalari 
Reja: 
1.
Shanxay Hamkorlik Tashkilotining tashkil topishida O’zbekistonning 
o’rni. 
2.
O’zbekiston Respublikasining Shanxay Hamkorlik Tashkiloti bilan 
aloqalarining mustahkamlanishi. 
3.
Shanxay 
Hamkorlik 
Tashkiloti 
bilan 
aloqalarining 
yangi 
yo’nalishlarida hamkorlikning rivojlanish istiqbollari 
Tayanch tushunchalar: 
Submintaqaviy xalqaro tashkilot; Shanxay Hamkorlik Tashkiloti; shtab-
kvartira; ShHT Kotibiyati; ShHT ning Mintaqaviy Aksilterror tuzilmalari; 
ShHT Xartiyasi; 
Shanxay Hamkorlik Tashkiloti (ShHT) – submintaqaviy xalqaro tashkilot
bo‘lib, Yevroosiyo hududining 61% ini egallaydi. ShHTning rasmiy tili rus
va xitoy tillari, ramzi esa oq bayroq bo‘lib, uning markazida tashkilotning
gerbi joylashgan. Tashkilotning shtab-kvartirasi Pekinda joylashgan. 1996-yil 
Shanxayda Xitoy, Rossiya,
Qozog‘iston, Qirg‘iziston va Tojikiston davlat rahbarlarining sammitida
chegara hududlari bo‘yicha harbiy sohada o‘zaro ishonchni mustahkamlash
bilan bog‘liq shartnoma (1996-yil 26-aprel) imzolanishi natijasida “Shanxay
beshligi” vujudga kelgan edi. 1997–1999-yillarda Moskva, Almati, Bishkekda
bo‘lib o‘tgan sammitlarda “Shanxay beshligi”ning holati yanada
mustahkamlanib, o‘zaro ishonch va hamkorlik munosabatlari yangi bosqichga 
ko‘tarildi. 2000-yil Dushanbeda O‘zbekiston Respublikasi birinchi marta 
kuzatuvchi sifatida ishtirok etdi. 2001-yil 15-iyunda Shanxay shahrida 
Qozog‘iston, Qirg‘iziston, Rossiya, Xitoy, Tojikiston va O‘zbekiston davlatlari 
rahbarlari tomonidan Shanxay hamkorlik tashkiloti (ShHT) tuzilishi haqida 
Deklaratsiya imzolandi. 
Afg‘oniston, Belarus, Eron va Mug‘uliston Tashkilotda kuzatuvchi maqomiga 
ega. Ozarbayjon, Armaniston, Kambodja, Nepal, Turkiya va Shri-Lanka 
davlatlari ShHTda “muloqot yo‘lida hamkorlik” maqomiga ega. 2010-yil aprel 
oyida Toshkent shahrida ShHT va BMT kotibiyatlari hamkorligi to‘g‘risida 
Qo‘shma deklaratsiya imzolandi. Shuningdek, BMTning Osiyo va Tinch okeani 
mamlakatlari uchun iqtisodiy va ijtimoiy komissiyasi, Janubi-Sharqiy Osiyo 

---

davlatlari assotsiatsiyasi, Evrosiyo iqtisodiy hamjamiyati, Mustaqil Davlatlari 
Hamdo‘stligi kabi tashkilotlar bilan rasmiy aloqalar o‘rnatilgan. 
Tashkilot ikkita doimiy amaldagi organga, ya’ni Pekin shahrida ShHT 
Kotibiyati va Toshkent shahrida ShHT ning Mintaqaviy Aksilterror tuzilmalariga 
ega. 
ShHT Markaziy Osiyo mintaqasida tinchlik va barqarorlikni o‘rnatishda, 
o‘zaro iqtisodiy munosabatlarni rivojlantirishda ko‘p tomonlama hamkorlikning 
mexanizmi, ochiq va konstruktiv muloqot uchun maydon, shuningdek, turli 
yo‘nalishlarda sherikchilikni rivojlantirish instrumenti hisoblanadi. ShHT 
faoliyati davrida, tashkilotni mustahkamlash borasida katta siyosiy va tashkiliy 
ishlar amalga oshirildi, uning asosiy maqsad va vazifalarini amalga oshirish 
borasidagi o‘zaro hamkorlikni rivojlantirish bo‘yicha ko‘p qirrali amaliy 
qadamlar qo‘yildi. 
ShHT Xartiyasiga muvofiq, a’zo davlatlar hamkorlik qilishda quyidagi 
prinsiplarga amal qilishadi: 
- davlatlar suvereniteti, mustaqilligi, hududiy yaxlitligini va davlatlar 
chegaralarining dahlsizligini o‘zaro hurmat qilish, bostirib kirmaslik, ichki 
ishlariga aralashmaslik, kuch ishlatmaslik yoki xalqaro munosabatlarda kuch 
bilan tahdid qilmaslik, chegaradosh hududlarda bir tomonlama harbiy ustunlik 
qilishdan voz kechish; 
- a’zo davlatlar teng huquqliligi, o‘zaro tushunishga asoslangan holda 
qarashlar kesishuvchi nuqtalarni izlash, har bir a’zo davlatning fikrlarini hurmat 
qilish; 
- umumiy manfaatlar mavjud yo‘nalishlarda birgalikdagi harakatni 
bosqichma-bosqich amalga oshirish; 
- a’zo davlatlar o‘rtasida mavjud bo‘lgan qarama-qarshiliklarni tinchlik yo‘li 
bilan bartaraf etish; 
- ShHTni boshqa davlatlar va xalqaro tashkilotlarga qarshi qo‘ymaslik; 
- ShHTning maanfatlariga qarshi qaratilgan har qanday noqonuniy 
harakatlarga yo‘l qo‘ymaslik; 
- ShHT Xartiyasidan, tashkilot doirasida qabul qilingan hujjatlardan kelib 
chiqadigan majburiyatlarni vijdonan bajarish. 
ShHTda qarorlar qabul qiluvchi Oliy organ – a’zo davlatlar rahbarlarinig 
Kengashi (DRK) bo‘lib, tashkilotning strategiyasini, ko‘p qirrali hamkorlik va 
tashkilot faoliyatining istiqbollari hamda ustuvor yo‘nalishini ko‘rib chiqadi va 
belgilaydi. DRK bir yilda bir marta yig‘iladi, yig‘ilishga tashkilotchi davlat 
rahbari raislik qiladi. 
Ahamiyati jihatidan ikkinchi organ – ShHTga a’zo davlatlar hukumat 
rahbarlari Kengashi (HRK) bo‘lib, tashkilot doirasida ko‘p tomonlama hamkorlik 
strategiyasini, uning ustivor yo‘nalishiga oid masalalarni muhokama qilish, 
iqtisodiy hamkorlikning o‘ta muhim va dolzarb vazifalarini hal qilish uchun bir 
yilda bir marotaba yig‘iladi. Shuningdek Tashkilotning yillik budjetini 
tasdiqlaydi. 
DRK va HRK yig‘ilishlaridan tashqari, xavfsizlik kengashi kotiblari, tashqi 
ishlar, mudofaa, favqulodda vaziyatlar, iqtisodiyot, transport, madaniyat, maorif, 

---

sog‘liqni saqlash vazirlari, oliy sud, bosh prokurorlar, huquq-tartibot idoralari 
rahbarlari darajasida uchrashuvlar mexanizmi ham mavjud. 
DRK, HRK, tashqi ishlar vazirlari va boshqa organlarni yig‘ilishlarini 
tayyorlash bo‘yicha zaruriy ish olib boruvchi milliy koordinatorlar Kengashi 
ShHTning joriy faoliyatini muvofiqlashtiradi va unga rahbarlik qiladi. 
Iqtisodiy yo‘nalishda Ishbilarmonlik Kengashi va ShHTning Banklararo 
uyushmasi mexanizmlari faoliyat yuritadi. 
O‘zbekiston ShHTning ta’sischi davlatlaridan biri hisoblanadi va boshqa a’zo 
davlatlar qatorida tashkilot doirasida kelajakdagi hamkorlik strategiyasini 
belgilaydi. O‘zbekiston Respublikasi tashkilot doirasida mintaqaviy barqarorlikni 
saqlash, iqtisodiy hamkorlik, a’zo mamlakatlar muqarrar iqtisodiy o‘sishi va aholi 
yashash darajasini oshirish kabi yo‘nalishlarga e’tibor kuchaytirilishini zarur deb 
hisoblaydi. 
O‘zbekistonning tashkilotga raisligi doirasida 2004-yil Toshkentda bo‘lib 
o‘tgan sammitda «ShHTda kuzatuvchi maqomi to‘g‘risidagi Nizom» hamda 
«ShHTning kuzatuvchilar bilan o‘zaro munosabatlari Tartibi to‘g‘risida» hujjatlar 
imzolandi. Kuzatuvchi davlat institutini joriy etilishi, ShHTning maqsad va 
vazifalarini amalga oshirishda katta ahamiyatga ega bo‘ldi. Bu, shuningdek, 
ShHTning kelajagini mustahkamlash, tashkilot salohiyatini kengaytirish hamda 
jahon hamjamiyatida uning roli va obro‘sini sezilarli darajada oshishiga sabab 
bo‘ldi. 
2010-yil iyun oyida Toshkentda bo‘lib o‘tgan sammitda ShHTga yangi 
a’zolarni qabul qilish Nizomi hamda ShHTning prosteduralar Qoidasi tasdiqlandi. 
Shuningdek, ShHTga a’zo-davlatlar hukumatlari o‘rtasida qishloq xo‘jaligi va 
jinoyatchilikka qarshi kurashish sohalarida hamkorlik to‘g‘risidagi shartnomalar 
imzolandi. 
2013-yil noyabr oyida Toshkentda ShHTga a’zo davlatlar hukumat 
rahbarlarining (bosh vazirlar) bo‘lib o‘tgan 12-yig‘ilishida tomonlar jahon va 
mintaqaviy iqtisodiy rivojlanishga oid keng qamrovli masalalar bo‘yicha fikr 
almashdilar hamda ShHT doirasida savdo-iqtisodiy va gumanitar hamkorlik 
masalalarini muhokama qildilar. 
ShHTga a’zo davlatlar hukumat rahbarlarining kelajakda transport sohasida 
hamkorlikni rivojlantirish to‘g‘risidagi Qo‘shma Bayonoti imzolandi hamda 
ShHTning Taraqqiyot Banki va Taraqqiyot Fondini tashkil qilish bo‘yicha 
kelgusida qilinadigan ishlar bo‘yicha qaror qabul qilindi. 
2015-yil 9-10-iyulda Ufa shahrida ShHTning navbatdagi sammiti bo‘lib o‘tdi, 
mazkur sammit davomida mintaqaviy muammolar va xalqaro xavfsizlikka doir 
dolzarb masalalar yuzasidan fikr almashilib, tashkilot faoliyatidagi ustuvor 
yo‘nalishlar va ShHT doirasida ko‘p tomonlama hamkorlik rivojining istiqbollari 
muhokama qilindi. 
ShHT sammiti yakunida davlat rahbarlari tomonidan Ufa deklaratsiyasi 
imzolandi, 2025-yilgacha ShHT rivojlanish strategiyasi, 2016-2018-yillarga 
mo‘ljallangan ShHTga a’zo davlatlarining terrorizm, separatizm va ekstrimizmga 
qarshi kurashish uchun hamkorlik Dasturi tasdiqlandi, Hindiston va Pokistonning 

---

ShHT a’zoligiga qabul qilinishi jarayonining boshlanganligi haqida qaror qabul 
qilindi. 
Davlat rahbarlari tomonidan Ikkinchi jahon urushida fashizm ustidan 
qozonilgan g‘alabaning 70 yilligi munosabati va narkotik tahdidlar muammosi 
yuzasidan bayonot qabul qilindi, shuningdek, ShHTga a’zo davlatlarning chegara 
masalalari bo‘yicha hamkorligi haqida Bitimi imzolandi. 
ShHTning Ufa sammiti yakunlanishi bilan 2015-2016-yillarda Tashkilotga 
raislik O‘zbekiston Respublikasiga o‘tdi.
Tashkilotning 2016-yilgi Toshkent 
sammitida Hindiston va Pokistonning ShHTga aʼzo davlat maqomini olish
yoʻlidagi majburiyatlari toʻgʻrisidagi memorandumlar imzolandi hamda 2017-
yil Ostonadagi sammitda Hindiston va Pokiston tashkilotga aʼzo sifatida qabul 
qilindi. 
2017-yilning iyun oyida tashkilotga aʼzo davlat rahbarlarining Ostonada
boʻlgan sammitida O‘zbekiston Prezidenti Shavkat Mirziyoyev nutq so‘zlab, 
unda sammit ishtirokchilari eʼtiborini Afgʻonistondagi vaziyatni yaxshilash, 
yoshlarni turli yot gʻoyalardan asrash, ularning zamonaviy taʼlim-tarbiya 
olishi, komil inson boʻlib voyaga yetishida davlatlararo hamkorlikka qaratdi. 
Tartibga ko‘ra, Shanxay Hamkorlik Tashkilotiga raislik Xitoy Xalq 
Respublikasiga oʻtdi. 
O‘zbekiston raislik qiluvchi davlat sifatida ShHTga a’zo davlatlarning 
manfaatlarini aks ettiruvchi o‘zaro manfaatli rivojlanish, ShHTning xalqaro 
maydonda obro‘yini ortib borishini ta’minlash kabi tamoyillarga rioya qilish 
niyatida. 
Xalqaro, mintaqaviy xavfsizlik, barqaror iqtisodiy rivojlanish, ShHT a’zolari 
bo‘lgan barcha davlatlar gumanitar rivojlanishiga bo‘lgan zamonaviy tahdidlarga 
munosib javob tayyorlash, terrorizm, ekstremizm, ayirmachilikka qarshi 
birgalikda kurashishni kuchaytirish borasida chora-tadbirlar ishlab chiqish 
dolzarb vazifa bo‘lib qolmoqda. Mintaqada ShHTning taraqqiyot va 
barqarorlikning ishonchli kafolatchisi sifatidagi rolini mustahkamlash maqsadida 
a’zo davlatlar o‘rtasidagi hamkorlikni yanada kengaytirish tadbirlariga, 
shuningdek BMT, boshqa xalqaro tashkilotlar va manfaatdor davlatlar bilan 
munosabatlarning keyingi rivojiga katta ahamiyat beriladi.