O‘zbekiston respublikasi oliy va o‘rta maxsus ta‘lim vazirligi qarshi davlat universitetining pedagogika instituti

(Cho‘lpon)
Kiritmalar 
 
So‘zlovchining o‘zi bayon etayotgan fikriga munosabatini bildirgan bo‘lak kiritma 
deyiladi. Masalan: Shubhasiz, ko‘prik shu yaqin joyda. Demak, ertalab uchrashamiz. Kiritmalar
quyidagi ma’nolarni bildiradi:
- ishonch va tasdiqni: albatta, shubhasiz, ma’lumki, haqiqatan, darhaqiqat;
- gumonni bildiradi: balki, ehtimol, shekilli;
- shodlik yoki achinishni: vaxtimga, afsuski, attang, esizgina;
- fikrning qarashliligini: menimcha, uning aytishicha, o‘ylashimcha, sizningcha;
- fikrning tartibini: birinchidan, ikkinchidan, avvalo, nihoyat, oxiri;
- fikrning oldingi fikr bilan bog‘liqligini: demak, shunday qilib, aks holda, xullas, aksincha;
- tasdiq yoki inkorni bildiradi: ha, yo‘q, mayli,to‘g‘ri.
Kiritmalar tuzilishiga ko‘ra sodda va murakkab bo‘ladi.
Sodda kiritmalar modal so‘zlar, tartib sonlar, fe’l shakllari bilan ifodalanib, so‘z va 
so‘zgap shaklida bo‘ladi: Tamom bo‘ldi, nazarimda. Qani, ichkariga kirin. Qumning tagi, 
aytaymi, issiq ekan.
Murakkab kiritmalar esa so‘z birikmalari, kengaygan birikmalar va gaplar bilan 
ifodalanadi: Mening bilishimcha, sen hali bundan bexabarsan. Gapning po‘stkallasini 
aytganda, ertaga jo‘naymiz. Kiritma gaplar. Kiritma gaplar so‘zlovchi bir fikrni ifodalayotgan 
paytda shu fikrga oid izoh, qo‘shimcha axborot berish extiyoji bilan qo‘llanadi. Kiritma gaplar 
yozuvda qavs ichida, ba`zan vergul yoki tirelar bilan ajratilgan holda beriladi. Talaffuzda
ular kichik to‘xtamlar va ovoz balandligi bilan ajratiladi: Bugun biznikiga kursdoshim Nabi 
(siz uni taniysiz) kirib keldi.Kiritma gaplar juda keng qo‘llaniladigan soha dramatik nutqdir.Bu 
nutqda qahramon nutqi qay tarzda bayon etilishi remarkalarda (personaj nomi bilan uning
nutqi oralig‘idagi qavslarda) ko‘rsatib boriladi: Omon (o‘qiydi va qotib-qotib kuladi). Bunisi 
ham shunaqa. Kiritma gaplar asosan gap ichida yoki oxirida qo‘llanadi: Mahbuba bilan Saodat 
(o‘shanda hali tong yorishmagan edi) dalaga yo‘l olishdi.
Topshiriqlar:
1. Gaplarni o‘qing. Kirish so‘zlarni toping va ularning ma’nosini aytib bеring.
1. Mеnimcha, bugun bizning komandamiz g‘olib chiqadi. 2. Talabalar fanlarni yaxshi 
o‘zlashtirishlari uchun, birinchidan, intizomga alohida e’tibor bеrishlari kеrak; ikkinchidan,
adabiyotlardan yaxshi foydalanishlari kеrak. 3. Nihoyat, hammamiz bir fikrga kеldik. 4. Afsus,
komandamiz birinchilikni ololmadi. 5. Ehtimol, bor haqiqatni siz aytib bеrarsiz. 6.
Baxtga qarshi, siz to‘g‘ri gapni tushunmadingiz.
2. Quyidagi gaplarni o‘zbеk tiliga tarjima qiling. Kirish so‘z va kirish iboralarning tagiga 
chizing.
1. Наконец, мы решали продолжать путь без провoдника. 2. К сожалению, мы 
опаздали на концерт. 3. Вопервых, нужно прочитать текст, во-вторых, рассказать

---

99 
его содержание. 4. Значит, завтра комсомольское собрание будет в 14часов. 5. Мы 
долго спортили и в конце концов, пришли к одному выводу.