О‘zbekiston respublikasi oliy va о‘rta maxsus ta’lim vazirligi qarshi davlat universiteti о‘zbek tili о‘qitishning amaliy metodikasi

 
Bog’lovchi 
 
 
1-topshiriq. 
Bog’lovchilarni qo’llanishiga ko’ra yakka va takror bog’lovchilar 
singari ikki guruhga ajratib yozing. 
2-топшириq. 
Bog’lovchilarning ma‘no guruhlarini berilgan jadval asosida 
sharhlang. O’z sharhingizni yozma bayon eting. 
t/r 
Bog’lovchilarning 
turlari 
Bog’lovchilarning 
ma‘no guruhlari 
Bog’lovchilarning 
vazifasi 
Misollar 
1 
Teng 
bog’lovchilar 
Biriktiruv 
bog’lovchilari 
Uyushiq bo’lak va 
bog’langan qo’shma gap 
qismlarini bog’lab, 
biriktiruv munosabatini 
ifodalaydi. 
va, hamda, 
bog’lovchi 
vazifasida 
kelgan bilan 
ko’makchisi, 
ham yuklamasi 
Zidlov 
bog’lovchilari 
O’zaro zid ma‘noli 
uyushiq bo’laklarni va 
qo’shma gap qismlarini 
bog’laydi. 
ammo, lekin, 
biroq, lek, vale 
Ayiruv 
bog’lovchilari 
Uyushiq bo’lak va 
qo’shma gap qismlarini 
bog’lab, ayiruv va 
galma-gallik 
munosabatini bildiradi. 
yo, yoki, yoxud, 
yoinki, yo...yo, 
goh...goh, 
dam...dam, 
ba‘zan...ba‘zan 
2 
Ergashtiruvchi 
bog’lovchilar 
Aniqlov 
bog’lovchilari 
Ajratilgan bo’laklarni 
ajratilmish bo’lakka, 
ergash gapni bosh gapga 
bog’lab aniqlov 
munosabatini bildiradi. 
ya‘ni, -ki 
(-kim) 
Sabab 
bog’lovchilari 
Sabab ergash gapni 
bog’lab, ular o’rtasidagi 
sabab-natija 
munosabatini ifodalaydi. 
chunki, shuning 
uchun, shu 
sabab(dan), shu 
sababli, shu 
tufayli 
Shart bog’lovchilari 
Shart, to’siqsiz, hol 
hamda ergash gaplarni 
hokim bo’lak yoki bosh 
gaplarga bog’lab, ular 
o’rtasidagi shart, 
to’siqsizlik munosabatini 
ifodalaydi. 
agar, basharti, 
mabodo, garchi 
Chog’ishtiruv 
bog’lovchilari 
Gap bo’laklari va 
gaplarni o’zaro bog’lab, 
ular o’rtasidagi 
bog’lanishda қiyoslash 
Go’yo, go’yoki, 
xuddi 

---

ma‘nosini ifodalaydi. 
3-topshiriq
. Berilgan matnni davom ettiring. Matndan bog’lovchilarni topib, 
ularning vazifasini izohlang. 
Matn. 
Gul ekish uchun yer yumshoq hamda yaxshi ishlangan bo’lishi, lekin tupros 
kukundek mayda bo’lmagani ma‘qul. Shunday qilinsa, yomg’ir yoqqanda yer qatqaloq 
bo’lib qolmaydi... 
Ko’chatlar o’tkazilgach, goh suv quyib, goh atrofini yumshatib, yaxshi parvarish 
qilganimiz uchun ular tezda yuqoriga bo’y cho’zib, baquvvat hamda sershox bo’lib 
ketishdi... 
4-topshiriq. 
Berilgan gaplardan bog’lovchilarni topib, ularni tahlil qiling. 
Namuna: 
Hamdardlik – bir odamning qayғu-hasratlariga achinib, o’zida ham 
qayg’u hosil qilishdir, lekin quruq hamdardlik foyda bermaydi. 
Lekin
– bog’lovchi, teng bog’lovchi, zidlov bog’lovchisi, yakka holda qo’llangan, 
ikkita gapni bog’lash uchun xizmat qilgan. 
1. Aql va farosat quyoshga o’xshaydi, beparvolik tufayli tushish mumkin bo’lgan 
dog’larga o’rin qoldirmaydi. 2. Molu davlatingiz bilan emas, balki ilm-hunaringiz, go’zal 
xulq-atvoringiz bilan faxrlaning. 3. Birov odob o’rgatsa, o’rganmagan kishi hayvon, ammo 
uzr so’rasa, qabul qilmagan kishi shaytondir. 4. Haqiqat tikanli gulga o’xshaydi, shuning 
uchun ham u hidlashni bilmaganlarning burniga sanchiladi (“Hikmatlar”dan).