О‘zbekiston respublikasi oliy va о‘rta maxsus ta’lim vazirligi qarshi davlat universiteti о‘zbek tili о‘qitishning amaliy metodikasi

2-ish. 
So’z birikmalari ishtirokida gaplar tuzing. 
8-topshiriq
. Berilgan so’z birikmalarini boshqaruvli, bitishuvli, moslashuvli birikma 
ekanligini aniqlang. Ularni jadvalga to’gri joylashtiring va uni mustaqil davom ettiring: 
maktab bog’i, Bobur bog’i, kitob o’qimoq, kino ko’rmoq, telefonda gaplashmoq, telefon 
bilan gaplashmoq, shirin konfet, mazali taom, uy ishi, mehnat kuni... 
Boshqaruv 
Bitishuv 
Moslashuv 
9-topshiriq
. Berilgan gaplardan so’z birikmalarini aniqlang va ularni quyidagi 
tartibda tahlil qiling: 
1) Gap tarkibidagi so’z birikmalarini alohida yozish. 
2) Har bir so’z birikmasini alohida tahlil qilish: 
a) hokim va tobe so’zni aniqlash; 
b) hokim so’z bilan tobe so’zning birikish turini ko’rsatish; 
d) hakim va tobe sozni bog’lovchi grammatik vositalarni aniqlash; 
e) hokim va tobe so’zni qaysi so’z turkumi bilan ifodalanganligini aniqlash. 
1. Ahmadjon aka o’z hayotida esda qoladigan hech nima ko’rmadi. (Y.Shukurov) 2. 
Mana senga qog’oz bilan qalam, shunga sen bitta e‘lon yozasan. (M,Ismoiliy) 3. Ahillik bor 
yerda temir ham suvga cho’kmaydi. (Shuhrat) 
Namuna: 
Zargarov sahrodagi ishlarning miqyosini yaxshi tasvirlab berdi. 
(A.Muxtor) 
Gapda 4 ta so’z birikmasi mavjud: yaxshi tasvirlab berdi, miqyosini tasvirlab berdi, 
ishlarning miqyosi, sahrodagi ishlar. 
1) yaxshi tasvirlab berdi – bitishuv; hokim so’z – tasvirlab berdi, tobe so’z – yaxshi; 
ohang va ma‘no vositasida birikkan; sifat (ravish vazifasida) +fe‘l;
2) miqyosini tasvirlab berdi – boshqaruv; hokim so’z – tasvirlab berdi, tobe so’z – 
miqyosini; tushum kelishigi qo’shimchasi 
(-ni)
vositasida birikkan; ot-fe‘l; 
3) ishlarning miqyosi – moslashuv; hokim so’z – miqyos, tobe so’z – ishlarning; 
qaratqich kelishigi 
(-ning) 
va egalik 
(-i)
qo’shimchalari vositasida birikkan; ot+ot; 
4) sahrodagi ishlar – bitishuv; hokim so’z – ishlar, tobe so’z – sahrodagi; ohang va 
ma‘no vositasidla birikkan; ot+ot.