6-amaliy mashg‘ulot Mavzu

6-amaliy mashg‘ulot

Mavzu: Grammatika. Grammatik ma’no ifodalovchi vositalarni matndan aniqlash. So‘z tarkibini tekshirish va morfemalarni aniqlash. Matndagi sintaktik bog‘lanish vositalarni aniqlash.

1.Grammatika (yun. grammatike, gramma soʻzidan — harf, yozish) — tilshunoslikning tilning grammatik tuzilishini, yaʼni soʻzlarning shaklga ega boʻlish qonuniyatlarini, shuningdek, soʻz birikmalari va gaplarni tuzish qonuniyatlarini oʻrganadigan boʻlimi. G. 2 qismdan — morfologiya va sintaksisdan iborat.

2. Grammatik kategoriya - 1) maxsus koʻrsatkichlar yordamida soʻzlarning oʻzgarish, birikish va gap hosil qilish qoidalariga asoslangan umumgrammatik tushuncha. G. k. grammatikaning qaysi sohasiga oidligiga koʻra morfologik va sintaktik kategoriyaga boʻlinadi. Sintaktik kategoriyalar morfologik kategoriyaga teng boʻlmaydi. Mac, bizning oila — toʻq oila. Bu jumlada morfologik jihatdan toʻrt soʻz, uch xil soʻz turkumi bor (olmosh, ot va sifat, ot), sintaktik jihatdan esa faqat ikki boʻlak — ega va kesim mavjud.

3. Sonlar maʼno xususiyatiga koʻra, 2 asosiy turga boʻlinadi: miqdor sonlar va tartib sonlar. Miqdor S.lar predmetning miqdori, sanogʻiga koʻra belgisini koʻrsatadi. Oʻzbek tilida miqdor Slar 6 turga boʻlinadi: sanoq S, dona S, chama S, jamlovchi S, taqsim S. va kasr S.

4. Shaxs kategoriyasi feʼlning boshqa kategoriyalari (mayl, zamon, nisbat kabilar) bilan paradigmatik va funksional munosabatlar orqali bogʻlanadi. Ayniqsa, Shaxs kategoriyasining son kategoriyasisiz tasavvur etib boʻlmaydi. Shuning uchun ularni birgalikda nomlab, shaxsson kategoriyasi, ushbu maʼnoni ifodalovchi shakl (koʻrsatkich)lar esa shaxsson qoʻshimchalari deb ham ataladi.

5. O’zbek tilida 6 ta kelishik mavjud bo’lib, ularning 5 ta grammatik kategoriya, ya’ni qo’shimchalar bilan ifodalanadi. B.K – qo’shimchasi yo’q, Q.K – ning, T.K – ni, J.K – ga, ka, qa, O’.K – da, Ch.K – dan.