Keyingi yillarda mamalakatimizda ilm fan sohalarini rivojlantirish uchun katta ishlar amalga oshirilmoqda. Muhtaram Prezidentimiz Sh

Kirish
Keyingi yillarda mamalakatimizda ilm fan sohalarini rivojlantirish uchun katta ishlar amalga oshirilmoqda.Muhtaram Prezidentimiz Sh.Mirziyoyev aytganlaridek “Eng katta boylik-bu aql zakovat va ilm, eng katta meros-bu yaxshi tarbiya,eng katta qashshoqlik-bu bilimsizlikdir”.Nafaqat yoshlar balki butun jamiyatimiz a’zolarining bilimi,saviyasini oshirish uchun avvalo ilm- ma’rifat,yuksak ma’naviyat kerak. Ilm yo’q joyda qoloqlik,jaholat va albatta,to’g’ri yoldan adashish bo’ladi .
O’zbekistonning ijtimoiy pedagogik sharoiti va ehtiyojlariga mos bo’lgan yangi biologiya fani rivojlandi,o’qitishning o’ziga xos metodlarini,labaratoriya ishlarini ishlab chiqish va amaliyotga qo’llash dolzarb hamda yechimini kutayotgan masalalar sirasiga kiradi.
Fan va texnika taraqqiyoti har bir sohaga jadal kirib borayotgan davrda o’quvchilarga berilayotgan bilimlar ko’lamiga bo’lgan e’tibor ham tobora yuksalmoqda. Biologiya fanining ham roli benihoyat ortib bormoqda. Hozirgi kunda oziq-ovqat dasturi vazifalarini hal qilish, odamdagi nasldan-naslga o’tadigan kasalliklarni o’rganish,inson salomatligini yaxshilash tadbirlarini ishlab chiqish,koinotni zabt etish,tirik mavjudodlarning tuzilishi va funksiyasidan texnikada andoza olish va boshqa shu singari masalalar biologiya fanining rivojlanishi bilan uzviy bog’liqligi hammamizga ma’lum.
O’quvchilarning mustaqil bilim olishi,ko’nikma va malakasini rivojlantirishning bir qancha shakl va usullari mavjud .Ular orasida mashqlar bajarish va masalalar yechish alohida o’rin tutadi.
G’enetika biologiyaning yetakchi sohalaridan biridir. Yildan-yiga genetika fani oldiga muhim vazifalar qo’yilmoqda. Bular jumlasiga sog’liqni saqlash, biotexnologik jarayonlarni yo’lga qo’yish,genetik injeneriyani rivojlantirish masalalari kiradi.Bu muammolarning muvaffaqiyatli hal qilishi aholining turmush darajasini ko’tarish va irsiy kasalliklarning oldini olishni ta’minlaydi.
-1-


Uglevodlar,lipidlar oqsillarga doir masala
1.Agar 9- sinf o‘quvchisi bir kecha kunduzda 450 g uglevodga ehtiyoj sezsa, bu miqdordagi uglevodning parchalanishidan necha kJ va kkal energiya hosil bo‘ladi? 9-sinf (61-bet)
1gr uglevod parchalanganda 17,6kj ,4,1kkal energiya ajraladi.
Yechish
1) 1------17,6kj
450-------x = 450·17,6/1=7920 kj
2) 1---------4,1 kkal
450---------x =450· 4,1 /1 =1845 kkal
2.Odam organizmining fizilogik ehtiyojiga ko‘ra bir kecha-kun- duzgi ovqat tarkibidagi yog‘ miqdori 80-110 gramm bo‘lishi ke- rak. Agar 15-16 yoshli o‘quvchining bir kecha-kunduzdagi iste’mol qilgan ovqati tarkibida 95 gramm yog‘ bo‘lsa, bu miqdordagi yog‘ning to‘liq parchalanishi natijasida qancha kkal va qancha kJ energiya hosil bo‘ladi? 9-sinf (63-bet)
1gr yog’ parchalanganda 9,3 kkal , 38,9 kj energiya ajraladi.
Yechish
1) 1------9,3 kkal
95 gr --------x = 95·9,3/1= 883,5 kkal
2) 1--------- 38,9 kj
95---------x =950· 38,9 /1 =3695,5 kj
3.Agar oqsil molekulasi tarkibida 250 ta aminokislota bo‘lsa, bu oqsil molekulasida nechta peptid bog‘i bo‘ladi? 9-sinf (66-bet) Oqsilda peptid bog’lar aminokislotalar sonidan 1taga kam bo’ladi. 250- 1= 249 ta oqsil molekulasi tarkibida 250 ta aminokislota bo‘lsa, bu oqsil molekulasida 249 ta peptid bog‘i bo‘ladi
4.Faraz qilaylik, agar ribonukleaza fermenti tarkibida 124 aminokislota bo‘lsa, bu fermentning molekular massasi qanchaga teng ekanligini va peptid bog‘lar nechta bo‘lishini hisoblab toping. 9-sinf (70-bet) Aminokislotalarning o‘rtacha molekular og‘irligi taxminan 138 ga teng bo‘ladi. Ular o‘zaro peptid bog‘ hosil qilib birikkanda bir molekula suv ajralib chiqqanligi sababli ularning molekular og‘irligini 120 deb qabul qilingan.
1 ------ 120
124 --------x = 124·120/1= 14880gr
peptid bog’lar aminokislotalar sonidan 1taga kam bo’ladi. 124-1 =123 ta
-2-

5.Agar 15—16 yoshli o‘quvchining bir kecha-kunduzdagi iste’mol qil- gan ovqati tarkibida 100 gramm oqsil, 95 gramm yog‘, 400 gramm ugle­vod bo‘lsa, bu miqdordagi oqsil, yog‘ va uglevodning parchalanishi nati- jasida biomolekulalar (a), biopolimerlar (b) dan necha kkal va qancha kJ energiya hosil bo‘lishini aniqlang. 9-sinf (72-bet)

1gr uglevod parchalanganda 17,6kj ,4,1kkal energiya ajraladi 1gr oqsil parchalanganda 17,6kj ,4,1kkal energiya ajraladi 1gr yog’ parchalanganda 9,3 kkal , 38,9 kj energiya ajraladi. Biopolimerlarga oqsil bilan uglevod kiradi.

1) 1------4,1kkal oqsil

100gr --------x = 100·4,1/1= 410 kkal
2) 1--------- 9,3 kkal yog”
95---------x =95· 9,3 /1 =883,5 kkal
3) 1------4,1kkal uglevod
480gr --------x = 480·4,1/1= 1640kkal