O‘zbekiston respublikasi oliy va o‘rta maxsus ta’lim vazirligi qarshi davlat universiteti

Temir yo‘l va avtomobil yo‘llarini loyihalashda tabiiy 
jarayonlarni hisobga olish.
Yo‘llarni loyihalashda yo‘l qurilishi 
mo‘ljallangan yo‘nalish bo‘yicha tabiiy sharoit – relyef va uni 
tashkil etuvchi tog‘ jinslarining sajiyasi, iqlim elementlari hamda 
turli tabiiy jarayonlar e’tiborga olinishi zarur. Yo‘llarni 
muhofazalash maqsadida turli tabiiy jarayonlar (surilma, eroziya, 
sel, tog‘ ko‘chkisi, tog‘ qulashi, karst – suffoziya va b.) obdan 
o‘rganilishi lozim. Avtomobil va temir yo‘llar qurilishida relyef 
qiyaligi birinchi darajali ahamiyatga ega. Avtomobil yo‘llarida 
qiyalik aksariyat hollarda 12–15
0
gacha, temir yo‘l uchun esa 
qiyalik bundan ham kichik bo‘lishi maqsadga muvofiq, chunki 
katta qiyalikda transport vositalarining harakati qiyinlashadi.
Tog‘ joylarida temir va avtomobil yo‘llarini loyihalash va 
qurish ancha mushkul, chunki yonbag‘irlarning qiyaligi va turli 
tabiiy jarayonlar, mutlaq balandlik loyihalash va qurish tannarxini 
oshiradi. Soy va daryolarning ko‘pligi mustahkam ko‘priklar 
qurishni taqoza etadi. Masalan, uzunligi 223 km bo‘lgan G‘uzor – 
Boysun – Qumqo‘rg‘on yangi temir yo‘l qurilishi uchun jami 50 
dan ortiq katta – kichik ko‘prik, 256 ta suv inshooti qurilishi, 273 
ming m
3
hajmda tuproq ishlari bajarilishi lozim. Temir yo‘lning 
eng baland nuqtasi 1575 m balandlikda o‘tadi. 
Toshkent – Ush avtomobil yo‘lining Qamchiq (dengiz 
sathidan balandligi 2268 m) va Rezak dovonlari (Qurama tizmasi) 
qismida 97 km bo‘lgan yo‘l qayta qurib bitkazildi. Yo‘lning 
kengligi 25 m gacha yetkazilmoqda, tabiiy jarayonlardan saqlanish 
va harakat havfsizligini ta’minlash maqsadida uzunligi 2,5 km 
bo‘lgan tunellar (ing. 
tunnel
yer (suv) osti inshooti) qurildi. 
Avtomobil yo‘llarini loyihalashda burilishlarga alohida 
23 
102 

---