O’zbekiston respublikasi oliy va o’rta maxsus ta’lim vazirligi qarshi muhandislik-iqtisodiyot instituti neft va gaz fakulteti

2.7. Ceparatorlar va ajratgichlarning maqbul konstruktsiyalari 
Gazni qazib chiqarish, tayyorlash, tashish va saqlashda turli xil toifaga 
mansub separatorlardan (gazli, suyuq va qattiq fazalarni ajratish uchun) 
foydalaniladi. 
Ba’zi hollarda separatorlar suyuqlik va gazni ajratishda qo‘llaniladi, 
masalan, neftni yo‘ldosh gazdan yoki siqilgan havoni kompressor moyidan 
separatsiyalashda foydalaniladi. Bu guruh separatorlarini trap yoki gravitatsion 
separatorlar deb ataladi. Traplarda suyuqlik va gazni ajratish asosan gravitatsiya 
kuchlari hisobiga bo‘ladi. ba’zan trap konstruksiyasiga otboyka va koagulyatsiya 
qurilmasi qo‘shiladi. Bunda traplarning samarador-ligi bir qancha ortadi, 
separatsiyalanayotgan zarralarga ta’sir qiluvchi gravitatsiya kuchlariga inersiya 
kuchlari qo‘shiladi. Biroq traplardagi separatsiya samaradorligi kam hollarda 80-
85% dan oshadi. 
Gazni suyuqlikdan separatsiyalashda (90-99% gacha) yuqori samaradorlikni 
ta’minlash zaruriyati tug‘ilganda, texnologik qurilmada reagentlar, absorbent, 
yuvuvchi suyuqlikni isrof bo‘lishini oldini olish maqsadida gazsimon suyuq 
separatorlari-dan foydalaniladi. Gaz oqimidagi suyuqlik tomchilarini cho‘ktirish 
jarayonida gazsimon suyuq separatorlardagi separatsiya-lanayotgan tomchilarga 
markazdan qochma va inersiya kuchlari bilan bir qatorda gravitatsiya kuchlari ham 
ta’sir ko‘rsatadi. 
Gazsimon suyuq separatorlarining traplardan farqi quyidagicha: gazsimon 
suyuq separatorlarda gaz miqdori yuqori yoki gaz omili gazsimon suyuq tizim 
qayta ishlansa, traplarda esa – gaz miqdori yoki gaz omili past bo‘lgan gazsimon 
suyuq tizimi qayta ishlanadi. 
Tashishga mo‘ljallangan gazni tozalashda qo‘llaniladigan keyingi guruh 
separatorlarini «quruq» va «ho‘l» changyutgichlar yoki skrubberlarga sinflash 
mumkin. 

---

52 
Gaz-suyuqlik-suyuqlik tizimini ajratish uchun alohida guruh separatorlaridan 
foydalaniladi. Ular uch fazali separatorlar yoki suyuqlik ajratgichlar deb ataladi. 
Gazni tayyorlash qurilmalaridagi turli suyuqlik va reagentlarni saqlash, to‘kish, 
to‘ldirish va aralashtirish uchun qo‘llaniluvchi texnologik hajmlar separator 
guruhiga kiradi. 
Separatorlar quyidagi talablarga javob berishi kerak: 
– gazli oqimdan suyuqlikning asosiy oqimini yo‘qotish uchun yetarlicha 
birlamchi separatsiya seksiyasiga ega bo‘lishi; 
– gazli oqimdan suyuqlikni samarali yo‘qotilishini ta’min-lash uchun 
suyuqlik bo‘yicha yetarlicha samaradorlikka ega bo‘lish; 
– og‘irlik kuchi ta’sirida suyuqlikning asosiy massasini cho‘kishini 
ta’minlash uchun yetarlicha uzunlik, balandlik yoki hajmga, ayniqsa, suyuqlikni 
tiqinli kirish rejimiga ega bo‘lish; 
– gazsimon suyuq oqimning turbulentligini pasaytirish uchun muhit va 
qurilma;
– separatsiyalangan gazli oqimdan suyuqlik tomchilarini oqizishni 
pasaytirish uchun samarali skrubber nasadkalariga ega bo‘lishi;
– yetarli miqdorda qulf va boshqarish armaturalari, KIP, avtomatika va 
telemexanika asboblariga ega bo‘lishi kerak. 
Separatorlarni loyihalashtirish va ishlatishda quyidagi hisoblashlar amalga 
oshiriladi: 
– konstruksion (devor qalinligi, ishchi bosim, uzel va detallar gabaritlari 
hisobi); 
– texnologik (samaradorlik hisobi); 
– gidravlik (bosim yo‘qotish hisobi).