O„zbekiston respublikasi oliy va o„rta maxsus ta‟lim vazirligi qarshi muhandislik iqtisodiyot instituti t. R. Yuldashev, J. T. Nurmatov

15.2-rasm. Geliksli (a) va porshenli (b) quduq manometrlarini prinsipial sxemasi: 

1-tekis prujina-geliksi; 2-tirnovchi pero; 3-sil‘fon; 4-soat mexanizmi; 5-yuruvchi vint; 6-moslama 

(karetka); 7-germetik korpus. 

Bunday  asboblarning  tashqi  diametrlari  18-22  mm,  uzunligi  0,7  m.dan  2,0 

m.gacha.  Bu  asboblar  NKQ  va  ishlatish  tizmasining  oralig‗idan  tushiriladi  hamda 

о‗lchash  ishlari  olib  boriladi.  Bunday  sharoitda  NKQ  flanetsiga  ekssentrik  holda 

osiladi. Diametri 146 mm.li ishlatish tizmalariga ikki qator quvur tushiriladi, ishlatish 

tizmasining diametri 168 mm bо‗lsa 2 ½ NKQ tushiriladi. Halqa oralig‗i orqali quduq 

tubidagi  bosimni  о‗lchash  uchun  MMM-1  (kichik  о‗lchamli  manjetli  –  elastik 

manometr) qо‗llaniladi. 

MMM-1  asbobi  kichik  gabarit  о‗lchamlariga  ega  bо‗lmaganligi  uchun  kichik 

gabaritli  quduq  usti  lubrikatorlari  orqali  quduqqa  tushiriladi.  Lubrikatorlar  quduq 

ustidagi  flanetsda  ekssentrik  holda  joylashgan.  Shtangali  chuqurlik  nasosi  bilan 

ishlatilayotgan va quvur orqasida bosim mavjud bо‗lgan quduqlarni ham shu asboblar 

yordamida tadqiqot qilish mumkin. 

Oqim  profilini  olish  uchun  kichik  о‗lchamli  sarf  о‗lchagichlar  yaratilgan  va 

ishlab chiqariladi. Kichik gabaritli sarf о‗lchagichlar quduqqa halqa oralig‗ining fazosi 

orqali  tushiriladi  va  yer  ustidan  boshqariladigan  paker  bilan  ta‘minlangan.  О‗lchash 

---

 

416 

prinsipi oqib о‗tuvchi suyuqlik sarfida elektr impul‘slarni yuzaga kelishiga asoslangan, 

chastota sarfiga proporsionaldir.  

Quduqlarni  tadqiqot  qilishda  ―Patok-5‖  kompleks  chuqurlik  apparati 

qо‗llaniladi, bir vaqtda beshta parametrlarni о‗lchaydi. Asbobda о‗lchanadigan quduq 

tubidagi  parametrlar  tо‗xtovsiz  chastotali  elektr  signallarni  hosil  qiladi  va  uni  yer 

ustiga    bir  tomirli  brom  pо‗lat  bilan  qoplangan  kabel  orqali  uzatib  turadi.  Asbob 

tushirilgan  chuqurlikdagi  apparatning  bosimini,  haroratni,  suyuqlik  sarfini,  oqimdagi 

neft  va  suvni  nisbatlarini,  quvurdagi  buzilishlarni  joylashuv  joylarini  yozib  oladi.  

Asbob  beshta  funksional  mustaqil  hosil  qilgichlardan  tuzilgan  bо‗lib,  chastotali 

signallarning  parametrlarini  о‗lchaydi  va  pakerlovchi  qurilmalarni  masofadan 

boshqaradi.  

Hamma  quvurlarda  uchta  tugunga  birlashtirilgan  termomanometrik  bosim  va 

haroratni  о‗lchash  uchun;  oqim  о‗lchagich-umumiy  suyuqlik  sarfini  va  uning 

tarkibidagi suvni о‗lchash uchun; lokatorlar-metall quvurlarning butunligini о‗lchashda 

qо‗llaniladi. Bosimlarni о‗lchashda, oraliqlari gelikoidal prujinalarning turiga bog‗liq 

bо‗ladi, yuqori chegarasi 25 yoki 40 MPa.gacha. 

Pakerlarni simli osilmasini hosil qilgichini diametri 0.6 mm bо‗lganda, о‗lchash 

qismining jamlanmasiga bog‗liq  sarflarni tо‗liq о‗lchash oralig‗ini 8 dan 100 m

3

/kun – 

gacha,  quduq  mahsulotlarini  suvlanganligini  0  %  dan  100  %  gacha  о‗lchaydi. 

Asbobning  uzunligi  –  2900  mm,  diametri  40  mm,  og‗irligi  15  kg.  Asbob  о‗zgarmas 

elektr  toki  rejimida  ishlaydi,  paker  bilan  boshqariladi.  ±27v  (musbat-ochiq,  manfiy-

yopiq), parametrlarni о‗lchash rejimida ±33v, ishlayotgan tugunlarni qо‗shish rejimida 

±70v. 

Neft,  gaz  va  suv  yopiq  tizimda  yig‗ilganda,  avtomatik  guruhli  qurilmalarda 

о‗lchash  ishlari  olib  boriladi,  unda  davriy  ravishda  har  bir  quduqning  (neft  va  suv) 

ishida gazning sarfini о‗zgarishi nazorat qilinadi.  

Avtomatik  guruhli  qurilmalarda  gazning  srafining  о‗lchash  doimiy  olib 

borilmasligiga sabab, quduqdan chiqadigan mahsulot о‗lchangandan keyin qurilmada 

qaytadan aralashtiriladi va bitta umumiy kollektor orqali birinchi bosqichli tozalashga 

yoki neftni tayyorlash qurilmasiga (NTQ) haydaladi.  

---

 

417 

Neft  bilan  birgalikda  qazib  olinadigan  gazning  miqdorini  va  bosimni  tushishini 

epizodik о‗lchash uchun, biriktirilgan avtomatik guruhli о‗lchash asboblarida ―Sputnik 

B-40‖  turidagi  odatdagi  differensial  quvurchali  manometrlar  qо‗llaniladi.  Drossellash 

qurilmasi sifatida diafragmali va qin qо‗llaniladi. Gaz о‗zatma orqali bir kun davomida 

о‗tadigan  gazning  miqdorini  о‗lchash  uchun  о‗zi  yozib  boradigan  DP-430,  DP-410 

differensial  manometrlardan  foydalaniladi.  Kon  amaliyotida  neftli  gazlarni  о‗lchash 

ishlarida diafragmali о‗lchov asboblari qо‗llaniladi.