O„zbekiston respublikasi oliy va o„rta maxsus ta‟lim vazirligi qarshi muhandislik iqtisodiyot instituti t. R. Yuldashev, J. T. Nurmatov

15.3.  Neft, gaz va qatlam suvining debitini о„lchash 

  Konlarning  ishlatish  jarayonini  boshqarish  va  nazorat  qilish  uchun  neft  va  gazning 

debitini tizimli о‗lchashning muhim о‗rni bor. Bunda asosiy diqqat, qazib olinadigan 

neftning  suvlanganligining  о‗zgarganligiga  va  quduqlarda  gaz  omillarining 

kuchayganligiga qaratiladi. Neftning debitini tizimli о‗lchashda uyum holati tо‗g‗risida 

tasavvurga  ega  bо‗lishda 

qat

Р  

va 

tubi

qud

Р

.

  bosimlarning  pasayganligi,  ulardan  kelib 

chiqib konning samarali ishlatishni choralarini ishlab chiqish kerak bо‗ladi. Germetikli 

sxemada  neft  va  gazni  yig‗ishda,  qazib  olinadigan  suyuqlik  (neft  va  suv)  ―yо‗ldosh‖ 

turidagi  guruhli  о‗lchash  qurilmasida  (GО‗Q)  о‗lchanadi.  Bu  qurilmalar  bir  necha 

turlarda  ishlab  chiqariladi.  ―Sputnik  A‖,  ―Sputnik  V‖,  ―Sputnik  B-40‖  va  boshqalar. 

Ajratgichlarda  tо‗plangan  suyuqliklarni  turbinali  hisoblagichlar  orqali  qisqa  vaqt 

ichida о‗tkazadi, debitini о‗lchash amalga oshiriladi va alohida hisoblagichlarda hajm 

yozib olinadi. 

Neft  tarkibidagi  suvning  miqdori  о‗zoq  vaqt  ―Dina-Stark‖  asbobi  yordamida 

aniqlangan.  Bu  usulda  neftning  suvlanganligini  aniqlashda,  tо‗xtovsiz  nazorat  olib 

borishning  imkoniyati  yо‗q  va  kо‗p  sonli  operatorlarni  talab  qiladi.  Shuningdek, 

neftning  tarkibidagi  suvni  tо‗xtovsiz  aniqlash  uchun  yangi  usullar  ishlab  chiqilgan. 

Ma‘lumki,  suvsiz  neft  yaxshi  elektr  о‗tkazmaydigan  hisoblanadi  va  elektr 

о‗tkazmasligi  ξ=2.1’2.5  ga  teng,  qatlamning  minerallashgan  suvlarini  dielektrik 

о‗tkazuvchanligi 80-gacha etadi. 

---

 

418 

Suv va neftni dielektrik о‗tkazuvchanligidagi bunday katta farq, yuqori sezgirlikka ega 

bо‗lgan nam о‗lchagichni yaratishga olib keldi. Asbobning ta‘sir etish prinsipi ikkita 

elektroddan hosil bо‗lgan kondensatorning hajmini о‗zgartirish orqali tuzilgan. 

Kondensator sig‗imi quyidagi formula yordamida aniqlanadi: 

                                          

l

F

С







                                                      (15.1) 

Bu erda: 

G„

 – kondensator taxlanmasini yuza maydoni; 

               

ξ

 – taxlanmalar oralig‗idagi fazoning dielektrik  

               о‗tkazuvchanligi; 

               l 

– taxlanmalar oralig‗idagi masofa. 

Shunday qilib, tahlil qilinadigan suv neft suyuqligiga tushirilgan kondensatorlar 

taxlanmasining  maydoni  va  ular  oralig‗idagi  masofalar  noma‘lum  bо‗lsa,  unda 

kondensatorning sig‗imi suv va neft tarkibining о‗zgarishi ξ ga bog‗liq bо‗ladi. 

Nam  о‗lchagichlar  sanoatda  ikkita  modifikatsiyada  ishlab  chiqariladi:  UVN-1 

neftdagi suvning tarkibi 0’60 % gacha bо‗lganda; UVN-2 neft uchun, undagi suvning 

tarkibi 0’3 % bо‗lganda. Nam о‗lchagichlar 220 v tok kuchlanishni iste‘mol qiladi va 

neftning namligini tasmali diagrammaga yozib oladi.