O„zbekiston respublikasi oliy va o„rta maxsus ta‟lim vazirligi qarshi muhandislik iqtisodiyot instituti t. R. Yuldashev, J. T. Nurmatov

13.8-rasm. NKQ tizmasining boshmoqini sxemasi: 

a - qud. 128, M = 1,3 m; qud. 34, M = 7,6 m; qud. 31,  Δl = 101 

m; b - qud. 3, Δl = 357 m; d - qud. 21, Δl = 332 m 

 

 

13.9-rasm. Gazga 

tо„yingan qatlamning qirqimida 

yaxlit bо„lmagan quduq tubi 

qirqimini ochilgan sxemasi (Gazli 

koni) misolida: 

I-IV-qatlamning bog‗lami 

har xil qalinlikka, 

о‗tkazuvchanlikka va g‗ovaklikka 

ega; 1-quduqdagi qumli-loyli tiqin; 

2-NKQ tizmasining boshmoqi;  3, 

4-qatlamning shipi va tovon qismi.

  

 

 

 

NKQ  tizmasi  bо‗ylab  quduqni  ishlatishda  quvur  orqasi  fazosidagi  suyuqlik 

ustunining balandligi quyidagi nisbatdan aniqlanadi 





qud.tubi

03415

,

0

quv.or.faz

Р

h

Р





















g

е

suyuq

Т

Z

h

L



                       (13.16) 

bu yerda:  

faz

or

quv

Р

.

.

 va  

tubi

qud

Р

.

 quduq ustida о‗lchanadigan quvur orqa fazosidagi 

va  quduq  tubidagi  bosim;    Δ-havoga  nisbatan  quvur  orqa  fazosidagi  gazning  nisbiy 

zichligi; Z, T- quduqning о‗rtacha chuqurligi bо‗yicha quvur orqa fazosidagi gazning 

---

 

383 

о‗ta  siqiluvchanligi  va  gazning  absolyut  harorati;  L-quduqning  chuqurligi; 

suyuq



 

–

quduq tubidagi suyuqlik zichligi; h-quvur orqa fazosidagi suyuqlik ustuni. 

 

NKQ  tizmasidagi  suyuqlik  ustunining  balandligi  h

1

  (m)  ni  Y.P.Korotayev 

formulasi yordamida aniqlash mumkin 

2

1

2

1

4

D

К

Q

L

D

К

h

1















                                                  (13.17) 

bu  yerda:  Q-ishchi  sharoitda  (P

3

,  T

3

)  gazning  sarfi,  m

3

/s;  K

1

  -  eksperimental 

koeffitsiyent,  K

1 

=  0,5  m/s;  D  –  NKQning  ichki  diametri,  m;    L  –  NKQ  tizmasini 

uzunligi, m. 

 

Quduqda  NKQ  tizmasini  boshmoqini  botirilish  chuqurligi,  gaz  oqimini  tezligi, 

quvur  orqa  fazosi  orqali  pastga  va  mustahkamlash  tizmasi  bо‗ylab  yuqoriga 

harakatlanishi (

pastga

yuqori

v

v



) tenglik shartidan aniqlanadi. 

 

Qatlamning  yuqori  va  pastki  qismlaridagi  perforatsiya  oralig‗ining  yuqoridagi 

yuqori

l

 va pastdagi (H - 

yuqori

l

) oraliqlariga tо‗g‗ri keluvchi gazning debitini bilgan holda 

quyidagini olamiz 

                                                





tiz

yuqori

F

tash

ishl

yuqori

ich

q

l

H

F

l

q









,   

bu  yerda:   

ishl

F

 

-ishlatish  tizmasini  kesim  yuzasi; 

tiz

F

 

-tizmaning  kesim  yuzasi;

 

tiz

D

-tizma diametri; 

vmanif

D

 -manifol‘dning diametri. 





4

2

2

m

tiz

ishl

D

D

F









              

4

2

tiz

tiz

D

F







               

K

K

K

q

q

tash

ich

tash

ich





 

 

NKQ tizmasini boshmoqini holati shunday bо‗lish kerakki, gaz oqimining quvur 

orqa  fazosi  orqali  pastga  va  mustahkamlash  quvurlari  orqali  yuqoriga  harakatlanish 

tezligi  NKQ  tizmasini  boshmoqida  (

pastga

yuqori

v

v



)  teng  bо‗lishi  kerak,  chunki  NKQ 

tizmasiga  kirishdagi  gazning  tezligi  qattiq  zarrachalarni  yuqoriga  olib  chiqishning 

minimal  tezligidan  va  suyuqlik  tomchisini  kritik  diametridan  (

min

v

v

nkq



)  yuqori 

bо‗ladi. Mustahkkamlash quvurlari tizmasidagi suyuqlik ustunining yoki  qumoqtoshli-

loyli tiqinning balandligi minimal bо‗lishi (h

suyuq  

-» 0) kerak. 

 

---

 

384