O„zbekiston respublikasi oliy va o„rta maxsus ta‟lim vazirligi qarshi muhandislik iqtisodiyot instituti t. R. Yuldashev, J. T. Nurmatov

agregatining bog„lanmasi va quduqning jihozlarini sxemasi: 

1-xom fenollarni va ishqorli eritmalarni uzatuvchi agregat;  2-qatlamdagi  smolani  bostirish suv 

haydovchi agregat; 3-formalin uzatuvchi agregat; 4 - uchlik-qorigich; 5-tо‗kuvchi boshcha; 6-

tо‗kuvchi quvurning diametri 50 - 75 mm; 7-qatlam pakeri. 

 

 

 

  

Quduqqa ishlov berish quyidagi tartibda olib boriladi: 

Quduqda quduq tubi zonasining chuqurligi, qatlamning harorati aniqlanadi, qum 

tiqinini olib chiqiladi, yutish qobiliyati tadqiqot qilinadi. 

Quduqqa  suyuqlik  haydovchi  (6)  50  yoki  76  mm.li  quvurlar  tushiriladi. 

Mustahkamlash  tizmasi  va  qо‗yuvchi  quvurlar  oralig‗idagi  halqali  fazo  paker 

yordamida (7) germetiklanadi.  

Quduqning ustidagi qо‗yuvchi boshcha jihozlanadi. 

Sementlash  agregati  (3)  yordamida  quduqqa  formalin  haydaladi,  sementlash 

agregati  (1)  xom  fenol  va  ishqorlarni  aralashmasini  haydaydi.  Birlamchi  reagentlar 

uchlik-aralashtirgichda (4) aralashtiriladi.  

Birlamchi  reagentlar  quduqqa  haydalgandan  keyin  agregat  yordamida  (2)  suv 

bilan  smolani  qatlamga  bostirish  amalga  oshiriladi. Reagentlar  qatlamga  15-30  minut 

oralig‗ida  haydaladi.  Quduqqa  haydalgandan  keyin  qatlamning  haroratiga  bog‗liq 

holda  qotish  uchun  qoldiriladi:  qatlamning  harorati  353

0

С  bо‗lganda  qotish  uchun  2 

kun; 343, 333 va 323

0

С bо‗lganda qotish uchun 4; 8 va 14 kun mos keladi.  

---

 

376 

Qatlamda  quduq  tubi  zonasini  mustahkamligi  natijalarini  tekshirish  barqaror 

namunalar  olib  tadqiqot  qilinadi.  Quduq  tubi  zonasini  organik  smola  bilan 

mustahkamlash usuli 1958 yildan qо‗llanilgan.  

Sо‗nggi yillarda bu usul takomillashtirilgan, quduqqa bir vaqtning о‗zida suyuq 

fenolformalinning aralashmasi qum bilan birgalikda quduqqa haydaladi. Fenolformalin 

aralashmasining aralashmasini 35-40%ni qum massasi tashkil qiladi. Bunday sharoitda 

quduq  tubi  zonasidagi  mustahkamlangan  qumning  chidamliligi  pasaymaydi  va  bu 

quduq  uchun  juda  muhim  hisoblanadi.  Aralashma  keltirilgan  talablarning  hammasiga 

tо‗liq javob beradi.  Yer osti gaz omborlaridagi  yumshoq qumlarni mahkamlash uchun 

qatlamning  past  haroratlarida  (293  -  303  ºС)  fenol  spirtdan  tayyorlangan  smolani 

qо‗llash 

usuli 

ishlab 

chiqilgan. 

Polimerlashda 

katalizator 

sifatida 

benzolsulfokislotasidan (BSK) foydalaniladi.   

 

Bu usulda mustahkamlash texnologiyasining ajralib turadigan xususiyatlari:  

1)  qatlamga  smola  uglevodorodli  suyuqliklar  (gaz  kondensati  yoki  dizel 

yoqilg‗isi) yordamida bostiriladi;  

2)  qatlamga  smola  bostirilgandan  keyin  qatlamning  g‗ovaklik  hajmiga  teng 

bо‗lgan 1 m radiusida qatlamga issiq gaz bostiriladi va u smolaning mustahkamligini 

oshiradi  hamda  ishlov  berilgandan  keyin  quduqni  о‗zlashtirish  muammolarini 

soddalashtiradi;  

3) quduq tubi zonasiga smola bilan ishlov berish quduqqa suyuqlik bostirmasdan 

amalga  oshiriladi;  bunda  ishlov  berish  muddati  qisqaradi,  qatlam-kollektorning  tog‗ 

jinsini  sementlangan  moddasi  bilan  suvning  о‗zaro  ta‘siri  muommosini  minimumga 

olib  keladi,  smolani  tog‗  jinsi  bilan  ilashish  sifatini  kuchaytiradi.  Shunday  usulda 

kо‗pgina yer osti gaz omborlarning quduqlaridagi quduq tubi zonasi ishlangan.  

 

 

Agar  quduqning  mahsuldor  qatlami  qirqimida  har  xil  gazga  ega  bо‗lgan 

gazlilik  qatlamlari  mavjud  bо‗lganda  yoki  gazlilik,  neftlilik  va  suvlilik  qatlamlari 

navbatlashib  kelganda,  loyli  qatlamchalar  bilan  ajratilganda,  qirqim  bо‗ylab  keskin 

qatlamlar har xillikka ega bо‗lganda quduq tubi ochiq qoldirilmaydi. Bunday holatda 

quduq  mahsuldor  qatlamning  tubigacha  burg‗ilanadi,  mustahkamlash  tizmasi 

tushiriladi  va  quduq  ustigacha  sementlanadi.  Quduq  va  qatlam  perforatsiya  teshiklari 

---

 

377 

yoki  boshqa  usullarda  bir-biri  bilan  tutashtiriladi.  Agar  perforatsiya  teshiklari  orqali 

qum zarralari chiqib kelganda u holda yerning usti qismida filtr jamlanadi va quduqqa 

tushiriladi.