Oʼzbekiston respublikаsi oliy vа oʼrtа mаxsus tа’lim vаzirligi p. M. Matyaqubova, sh. M. Mаshаripov, X. sh. Jabborov “fan va texnikada o’lchashlar noaniqligi”

4.2.1.1 – rasm. Podshipnik va uning oʼlchamlari D –podshipnikning tashqi diametri; d – podshipnikning ichki diametri; B – podshipnikning boʼyi

Podshipnikni ichki va tashqi diametrini oʼlchash obʼekti sifatida olaylik, demak bu obʼekt geometrik aylana. Xoʼsh siz ideal aylana deganda nimani tushunasiz? Podshipnik aylananasini million yoki milliiard marta kattalashtirilgan kompyuterdagi matematik modeli qanday koʼrinishga ega boʼladi deb hisoblaysiz?
Podshipnikni matematik modeli talab qilingan aniqlik darajasida boʼlishi va real obʼektga mos boʼlishi lozim. Bugungi kunda avtomobil, temir yoʼl va avia halokatlarni oldini olish uchun asosiy detallardan biri hisoblangan podshipnikning mustahqamligi, oʼlchamlarini oʼlchashlar noaniqligi mikro yoki nano darajadagi aniqlikni talab qiladi.
Umumiy holda oʼlchash obʼekti modeli aniqlanishi kerak boʼlgan kattalik bilan, obʼektning xususiyatlari (xossalari) va taʼsir etuvchi kattaliklar bilan oʼzaro bogʼliqligini yetarlicha aniq aks ettirish kerak. Koʼpincha amaliy oʼlchash masalalarini modellashtirishda oʼlchash obʼektlarining “muhim” xususiyatlarini toʼla aks ettiradigan matematik model ishlatiladi.
Oʼlchash texnikasining amaliy masalalari ideallashtirilgan metrologik eksperimentdan farq qilishi, oʼlchashni oʼtkazish sifati esa nazariy-extimoliy yondashuv orqali baholanishi sababli oʼlchash jarayoni modelining oʼzi ham oʼzgaradi.
Maʼlum texnik vazifani hal qlish uchun oʼlchash obʼektining fizik modeli yetarli darajada real obʼektga mos tushishi lozim boʼladi. Oʼlchanayotgan kattalik sifatida matematik modelning shunday parametrini tanlash lozimki, bunda ushbu parametr oʼlchash maqsadiga mos boʼlishi lozim. Modelning parametri modeli, yaʼni oʼlchanayotgan kattalikning qiymati raqam, funktsiya yoki funktsional ifodalanishi mumkin. Bu oʼlchashlarni bajarish metodikasini ishlab chiqishda va oʼlchash vositasini tanlashda hisobga olinadi.
Model oʼlchash obʼektining eng asosiy ikkita xususiyatini aks ettirishi lozim: oʼlchashda aniqlanadigan va oʼlchash jarayoniga taʼsir qiladigan xussiyatlar. Oʼlchanayotgan kattalik faqatgina maʼlum model uchungina mavjud boʼladi.