O‘zbekiston respublikasi oliy va o‘rta maxsus ta’lim vazirligi o‘zbekiston respublikasi qishloq xo‘jaligi vazirligi

Bilishning ikki usuli bor: biri sezgi yordamida,
ikkinchisi fikrlash orqali.
Demokrit
guruhlash va turkumlash hamda
eksperiment va kuzatish natijalarini bayon qilishdan iborat.
Shu o‘rinda empirik tushun- chasining izohiga to‘xtalsak. Empirik - [yun. emperia], aynan tarjimasi - tajriba, ya’ni sezgi organlari orqali qabul qilinadigan degan ma’noni bildiradi.
Ma’lumki, harakat-bu faoliyatning birligi bo‘lib, uning o‘ziga xosligi aniq maqsadning mavjudligi hisoblanadi. Harakataning tarkibiy birliklari bo‘lib esa maqsadga erishishning obyektiv-predmetli shartlariga monand bo‘lgan operatsiyalar hisoblanadi. Harakatga nisbatan olingan bitta maqsadning o‘zi har xil sharoitlarda erishilishi
mumkin; u yoki bu harakat har xil operatsiyalar bilan amalaga oshirilishi mumkin. Shu bilan birga bitta operatsiyaning o‘zi har xil harakatlarga kirishi ham mumkin.
Shundan kelib chiqqan holda tadqiqotlarning nazariy metodlari
ham, empirik metodlari ham: harakat metodlari va operatsiya metodlariga bo‘linadi.

• 
  nazariy harakat metodlari: dialektika; amaliyotdan sinalgan nazariyalar; dalillar; bilimlar tizimini tahlil qilish metodi; deduktiv (aksiomostik) metod; induktiv-deduktiv metod; ziddiyatlarni aniqlash va hal etish; gipotezalar tizimi;
  
• 
  nazariy operatsiya metodlari: analiz va sintez, taqqoslash, abstraksiyalash, konkretlashtirish, umumlashtirish, shaklga keltirish, induksiya, deduksiya, ideallashtirish, analogiya modellashtirish, fikran eksperiment, tasavvur qilish.
  
• 
  empirik harakat metodlari: tadqiqot obyekti ustida kuzatuv olib borish (tekshirish, monitoring, o‘rganish va tajribani umumlashtirish);
  
• 
  obyektni ma’lum bir vaqt oralig‘ida tadqiq qilish metodlari (retrospektiv, prognozlash);
  
• 
  empirik operatsiya metodlari: adabiyotlar, hujjatlar va faoliyat natijalarini o‘rganish (kuzatish, o‘lchash, so‘rovnoma (og‘zaki va yozma), ekspert baholash, test sinovi)
  

Dialektika metodologiyasidan kelib chiqadigan bo‘lsak, ilmiy bilish metodlari quyidagilarga ham bo‘linadi: umumilmiy metodlar va muayyan mavzu bo‘yicha shakllantiriladigan tadqiqot metodlari.
Agar metodologiya - faoliyatni tashkil etish bo‘lsa, ilmiy tadqiqot - bu faoliyat bosqichi tsikli bo‘lib, harakat yo‘nalishlari uning tarkibiy birliklari hisoblanadi. Ma’lumki, harakat - faoliyat birligi bo‘lib, aniq maqsadning mavjudligi uning alohida xususiyatidir. Harakatning birliklari bo‘lib esa, maqsadga erishishning obyektiv-predmetli shart- sharoitlariga qiyoslangan operatsiyalar hisoblanadi. Harakat bilan qiyoslangan bitta maqsadning o‘zi har xil sharoitlarda erishilishi mumkin; u yoki bu harakat har xil sharoitlarda amalga oshirilishi mumkin; u yoki bu harakat har xil operatsiyalar bilan amalga oshirilishi mumkin. Shu bilan birga, mazkur operatsiyaning o‘zi ham har xil harakatlar tarkibiga kirishi mumkin (6.1- rasm).

1. 
   jadval