|
Tayanch so'zva iboralar: Axborot xavfsizligi, identifikatsiya va autentifikatsiya, tarmoqlari xavfsizligi, ichki va tashqi tahdid, kriptografiya, kodlashtirish, Shifrlash, kriptologiya, kriptotaxlil, autentifikatsiya, identifikatsiya, kriptomustahkamlik, kalit, axborot xavfsizligi, Maxfiylik, Simmetriyali va asimmetriyali kriptotizimlar; Sezar usuli.
Tarmoq va axborot xavfsizligi tushunchasi. Axborot xavfsizligining tashkiliy va huquqiy asoslari. Axborot xavfsizligi siyosati.
Bugun axborot jarayonlari surati o‘zining ekstremal darajasiga yetgan. Ijtimoiy munosabatlarning deyarli barchasini axborot jarayonlari vositasida amalga oshiriladi. Ijtimoiy munosabatlarda mavjud me’yorlar suiste’mol etilganida jinoyat vujudga keladi. Demak, jamiyatda sodir bo‘layotgan jinoyatlarning katta qismi axborot jarayonlarida vujudga keladi. Axborot jarayonlari to’rt guruxga bo‘linadi, ular quyidagilar:
axborotni qabul qilinish jarayoni,
axborotni qayta ishlanish jarayoni,
axborotni taqsimlanish jarayoni,
axborotni uzatilish jarayoni.
Bu jarayonlarni bajaradigan texnik vositalarni ko‘p turlarini bilamiz. Ammo axborot jarayonlarini xammasini birgalikda amalga oshiradigan qurilma bu – kompyuterdir. Axborot yoki axborot jarayonlari jinoyatning ob’ekti yoki predmeti bo‘lishi mumkin ekan, demak kompyuter jinoyatchiligi tushunchasi ma’noga ega bo‘ladi. E’tiborli tomoni shundaki, ilmiy adabiyotlarda «kompyuter jinoyati» termini ancha kengroq tushunchaga ega, kompyuter jinoyatlari deganda shunday jinoyatlar tushiniladiki, unga ko‘ra jinoyat kompyuterda sodir etilgan bo‘ladi va foydalanilgan axborotlar (ma’lumotlari) va boshqa elektron manbalar ushbu kompyuter jinoyatining vositasi yoki predmeti bo‘ladi.
Kompyuter jinoyatchiligi jinoyat olamining eng kenja turlaridan bo‘lib, vaqt o‘tgan sari uning yangi-yangi turlari sodir etilmoqda. Masalan, bizga ma’lumki, qattiq javobgarlik belgilanganligiga qaramasdan qalbaki pulni zamonaviy kompyuter yordamida chiqarishda davom etmoqdalar: aybdorlar esa ushbu faoliyatni amalga oshirishda da’vom etmoqdalar va tegishli jinoiy moddalarda belgilangan javobgarlikni amalga oshirmoqdalar. Hattoki qalbakilashtirishda fototexnika, oddiy qalam, kraska va boshqalardan foydalanganlar ham javobgarlikni amalga oshiradilar.
Kompyuter texnikasi yordamida ko‘plab hujjatlarni qalbakilashtirish mumkin: hujjatda mavjud bo‘lgan muhrni, imzoni aynan tarzida o‘tkazishi qalbaki hujjatlarning qalbakiligini aniqlash uchun yuksak darajadagi kriminal ekspertizadan o‘tkazish lozim, lekin bu degani, hujjatlarni qalbakilashtirish mukammallik va bexatolikni talab etadi.
Balki shuning uchun ham ularning aniq tasnifi, jinoiylik darajalarini huquqiy jihatdan to‘la o‘rganishning xozirgi kunda imkoni yo‘q. Bu turdagi jinoyatchiliklarga qarshi qo‘yilagan tashkiliy jihatlar, dasturiy ta’minoti va huquqiy me’yorlar jinoyatlarning yangidan yangi turlari qarshisida ojizdir.
2002 yilda birgina Hindiston fuqorolari tomonidan sodir etilgan kompyuter jinoyatchiligi tufayli 10 dan ortiq dunyoning Etakchi mamlakatlariga 730 milliard $ miqdorida zarar keltirgan. Bu faqat ochilganlari bo‘lib, ko‘rsatilgan raqam ham faqat moddiy zarar miqdoridir. Lekin jinoyatdan kelgan zarar faqat iqtisodiy bo‘lish bilan chegaralanmaydi.
Xulosa qilib aytganda, jinoyat sodir etilishi usuli va vositalarini modifikatsiyalash, ularga nisbatan ilmiy-texnikaviy yutuqlarimizni qo‘llash jinoyat darajasini og‘irlashtiradi. Ushbu harakatda ijtimoiy xavfsizlik darajasi jazoni belgilashda muhim ahamiyat kasb etib, ko‘plab olimlarning fikriga ko‘ra shunday jinoyatlar borqi ularga og‘irlashtirilgan tartibda jazo belgilanishi kerak. Bu «elektron hisoblash texnikasi orqali sodir etilgan jinoyatlar».
Ma’lumki, jinoyatining asosiy belgilaridan biri bu ob’ekt hisoblanadi. SHunga ko‘ra, kompyuter jinoyatlari ta’rifi ob’ektning o‘ziga xos belgilariga qarab tuzilishi kerak.
Kompyuter jinoyatlari ob’ektlarining muammolari munozarali hisoblanadi. SHulardan kelib chiqib kompyuter jinoyatlari ob’ektlariga 2 xil yondoshuvli ta’rif keltirishimiz mumkin.
Do'stlaringiz bilan baham: |
