O‘zbekiston respublikasi oliy va o‘rta maxsus ta’lim vazirligi oydin abdullayeva

Partitura bo‘yicha 
qashqar ruboblari 
nechanchi 
cholg‘ular guruhi 
tarkibiga kiradi? 
3-guruhga 
 
2-guruhga 
 
1-guruhga 
 
5-guruhga 
 
66 
Fortepiano  triosida 
qaysi 
cholg‘ular 
qatnashadi? 
skripka, 
violonchel, 
fortepiano 
fleyta, 
truba, 
kontrabas 
Alt, 
truba 
litavra 
 fagot, 
trombon, 
baraban 
67 
Torli 
kvartetda 
qaysi 
cholg‘ular 
qatnashadi?  
ikkita  skripka,  alt, 
violonchel 
fleyta,  goboy, 
alt, violonchel 
 skripka, 
fleyta, 
goboy, alt 
valtorna, 
truba, 
trombon, 
tuba 
68 
Fortepiano 
kvintetida 
qaysi 
cholg‘ular 
qatnashadi? 
 2  ta  skripka,  alt, 
violonchel, 
fortepiano 
 2 ta 
violonchel, 
fleyta, tuba, 
litavra 
 2 ta 
valtorna, 
truba, 
trombon, 
tuba 
 2 ta 
skripka, alt, 
violonchel, 
kontrabas 

---

71 
 
69 
Unison nima? 
 
 ansamblda 
bir 
ovozli chalish  
 to‘rt 
ovozli 
tuzilma 
 kamer 
ansambl 
uch  ovozli 
ansambl 
70 
Trel nima?  
 ijro usuli 
 uch 
kishidan 
tuzilgan 
ansambl  
urma  zarbli 
cholg‘u 
 uch 
notadan 
tuzilgan 
ritmik shakl 
71 
Tremolo nima? 
ijro usuli 
uch 
kishidan 
tuzilgan 
ansambl 
urma  zarbli 
cholg‘u 
uch  notadan 
tuzilgan 
ritmik shakl 
72 
“Arco” 
atamasi 
nimani anglatadi?  
kamon 
bilan 
chalish 
puflab chalish 
urib chalish 
 tirnab 
chalish 
73 
“Pizzicato” atamasi 
nimani anglatadi? 
tirnab chalish 
urib chalish 
puflab 
chalish 
kamon bilan 
chalish 
74 
Kamerton nima? 
garmonik 
ohangdosh 
tovushlar 
musiqiy  tonni 
belgilaydigan 
moslama 
sur’atni 
belgilaydiga
n moslama 
 cholg‘u 
asbob 
75 
Manual nima?  
klaviatura 
applikatura 
cholg‘u 
asbobi 
ijro uslubi 
76 
“Divisi” 
atamasi 
nimani anglatadi? 
bo‘linib chalish 
qisqartirib 
chalish  
transport 
qilib chalish 
takrorlash 
77 
Diapazon nima?  
eng  past  va  eng 
baland 
tovush 
oralig‘i 
garmonik 
ohangdosh 
tovushlar 
sozlaydigan 
moslama 
cholg‘u 
asbob 
78 
Detashe nima? 
torli 
cholg‘ularning 
ijro usuli 
urma 
zarbli 
cholg‘ularning 
ijro usuli 
yog‘och 
damli 
cholg‘ularni
ng ijro usuli 
mis 
damli 
cholg‘ularni
ng ijro usuli 
79 
Vibratsiya nima?  
tovushni titratish 
tovushni 
sakratib chalish 
tovushlarni 
ulab chalish 
cholg‘u 
asbobi 
80 
Akkolada nima? 
nota 
yo‘llarini 
bog‘laydigan qavs 
dinamik belgi 
 melizm turi 
ijro usuli 
81 
Alt 
kalitida 
chaladigan  cholg‘u 
qaysi?  
alt 
skripka 
fortepiano 
goboy 

---

72 
 
82 
Tenor 
kalitida 
chaladigan 
cholg‘ular 
qaysilar? 
tormbon, 
violonchel 
truba valtorna 
fleyta, 
skripka 
fortepiano, 
alt 
83 
Flajolet nima?  
torli  cholg‘ularga 
xos ijro usuli 
yog‘och  damli 
cholg‘ularga 
xos ijro usuli 
mis 
damli 
cholg‘ularga 
xos ijro usuli 
urma  zarbli 
cholg‘ularg
a  xos  ijro 
usuli 
84 
Simfonik 
orkestr 
tarkibiga  kiruvchi 
cholg‘ular 
qaysi 
javobda 
to‘g‘ri 
ko‘rsatilgan? 
fleyta, goboy, arfa  skripka, 
fortepiano, 
doira 
fortepiano, 
ud, skripka 
nay, 
trombon, 
litavra 
85 
Skripka 
kalitida 
chaladigan  cholg‘u 
qaysi? 
skripka 
 
alt 
 
violonchel 
 
kontrabas 
 
86 
Urma 
zarbli 
cholg‘u qaysi? 
litavra 
violonchel 
fleyta 
trombon 
87 
Urma 
zarbli 
cholg‘u qaysi? 
vibrafon 
goboy 
violonchel 
 
tuba 
88 
Urma 
zarbli 
cholg‘u qaysi? 
maribma 
truba 
klarnet 
violonchel 
 
89 
Urma 
zarbli 
cholg‘u qaysi? 
ksilofon 
fagot 
goboy 
skripka 
90 
Torli 
cholg‘u 
qaysi? 
skripka 
goboy 
tuba 
trombon 
91 
Torli 
cholg‘u 
qaysi? 
alt 
trombon 
goboy 
tuba 
92 
Torli 
cholg‘u 
qaysi? 
violonchel 
tuba 
trombon 
goboy 
93 
Torli  cholg‘ularda 
vibratsiyadan 
maqsad nima? 
Tovushning 
yangrashiga  sifat 
berish 
Cholg‘uning 
tembrini 
o‘zgartirish 
Tembrni 
yaxshilash 
Hamma 
javoblar 
to‘g‘ri? 

---

73 
 
94 
Simfoniya 
janrining 
otasi 
kim? 
Gaydn 
Motsart 
Betxoven 
Maler 
95 
Simfonik  orkestrga 
qaysi 
guruhlar 
kiradi?  
 yog‘och 
damli 
cholg‘ular, 
mis 
damli  cholg‘ular, 
urma 
zarbli 
cholg‘ular, 
torli 
cholg‘ular 
 xalq 
cholg‘ulari, 
urma 
zarbli 
cholg‘ular 
 torli 
cholg‘ular, 
xalq 
cholg‘ulari 
yog‘och 
damli 
cholg‘ular, 
mis 
damli 
cholg‘ular 
96 
Partiturada 
cholg‘u 
guruhlarining 
joylaShuv 
tartibi 
qaysi 
javobda 
to‘g‘ri 
ko‘rsatilgan? 
yog‘och 
damli 
cholg‘ular, 
mis 
damli  cholg‘ular, 
urma 
zarbli 
cholg‘ular, 
torli 
cholg‘ular 
mis 
damli 
cholg‘ular, 
yog‘och  damli 
cholg‘ular, 
urma 
zarbli 
cholg‘ular,  torli 
cholg‘ular 
yog‘och 
damli 
cholg‘ular, 
mis 
damli 
cholg‘ular, 
torli 
cholg‘ular, 
urma  zarbli 
cholg‘ular 
 urma  zarbli 
cholg‘ular, 
yog‘och 
damli 
cholg‘ular, 
mis 
damli 
cholg‘ular, 
torli 
cholg‘ular 
97 
Vibratsiyaning 
maqsadi nima? 
Tovushning 
yangrashiga  sifat 
berish 
Cholg‘uning 
tembrini 
o‘zgartirish 
Tembrni 
yaxshilash 
Hamma 
javoblar 
to‘g‘ri? 
98 
Verdi  nechta  opera 
yozgan? 
26 
40 
15 
32 
99 
Rossini 
ko‘proq 
qaysi  janrda  ijod 
etgan? 
opera 
simfoniya 
kvartet 
Instrumenta
l konsertlar 
100  Shostakovich 
nechta 
simfoniya 
yozgan? 
15 
20 
4 
9 
101  Shostakovich 
nechta 
kvartet 
yozgan? 
15 
3 
2 
10 
102  Betxoven 
ijodida 
simfoniyalar soni? 
9 
15 
20 
3 

---

74 
 
 
 
 
 
 
 
103  Chaykovskiy 
ijodida 
simfoniyalar soni? 
6 
15 
9 
3 
104  “Oqqush 
ko‘li” 
baleti muallifi kim? 
Chaykovskiy 
Dargomijskiy 
Musorgskiy 
Borodin 
105  “Dilorom”  operasi 
muallifi kim? 
M.Ashrafiy 
M.Burxonov 
R.Abdullayev
  X.Rahimov 
106  “Romeo 
va 
Djuletta” 
baleti 
muallifi kim? 
Prokofev 
Dargomыjskiy 
Musorgskiy 
Borodin 
107  “Navoiy” 
operasi 
muallifi kim? 
M.Burhonov 
M.Ashrafiy 
R.Abdullayev
  X.Rahimov 
108  Verdi 
yozgan 
operalar 
soni 
nechta? 
26 
40 
15 
32 

---

75 
 
XULOSA 
 
“Cholg‘ushunoslik”  fani  bastakor  uchun  alifbe  singari  zarur  hisoblanadi. 
Musiqiy  ifoda  vositalari  qatoridan  joy  egallaydigan  musiqiy  cholg‘ular  haqida 
nazariy  va  amaliy  bilimlar  ijodkor  uchun  juda  muhim  ahamiyatga  ega.  Yaxshi 
bastakor  bo‘lish  uchun  inson  yoshlik  chog‘larida  albatta  biror-bir  musiqiy  sozni 
chalgan va uni mukammal o‘zlashtirgan bo‘lishi haqida ko‘p bora fikr yuritganmiz. 
Qo‘lingizdagi  darslik  yuqorida  aytilgan  fikrning  mantiqiy  davomini  ifoda  etadi. 
Zero,  torli-kamonli  cholg‘ulardan  birini  puxta  egallagan  ijodkor  torli-kamonli 
cholg‘ular  guruhiga  kiruvchi  boshqa  cholg‘ularni  ham  to‘g‘ri  anglaydi.  Yog‘och 
damli yoki mis damli cholg‘ulardan birini puxta egallagan ijrochi damli cholg‘ular 
guruhini yaxshi tushunadigan bo‘ladi.  
Yakkanavoz  cholg‘u  uchun  asar  yaratish  bilan  simfonik  orkestr  uchun  asar 
yaratish  orasida  katta  farq  bor.  Yakkanavoz  cholg‘uning  keng  imkoniyatlaridan 
simfonik  musiqada  har  doim  ham  foydalanilmaydi.  Simfonik  musiqada 
cholg‘ularning  birikishi  natijasida  vujudga  keladigan  ansambl  katta  ahamiyatga 
ega  bo‘ladi.  Masalan,  violonchel  va  valtornaning  birikishi  natijasida  yuzaga 
keladigan  tembr,  yoki  fleyta  va  skripkalarning  birikishi  natijasida  vujudga 
keladigan  ohang  birikmasi  asar  g‘oyasining  mukammal  ifodalanishiga  xizmat 
qiladi.  Shu  bois,  “cholg‘ular  haqidagi  bilimlarni  mukammal  egalladim”,    deyish 
noto‘g‘ri,  albatta.  Cholg‘ularni  yakka  tartibda  va  ansambl  holatida  o‘rganish 
natijasida imkoniyatlar istiqboli  kengayaveradi.  
Aziz  talabalar,  darslikda  keltirilgan  bilimlarni  egallab  bo‘lganingizdan  keyin 
sizning  oldingizda  katta  ijodiyot  maydoni  vujudga  keladi.  Ushbu  maydonda 
mustaqil izlanib, erkin ijod qilishingizda Sizlarga muvaffaqiyatlar yor bo‘lsin! 
 
 
 
 
 

---

76 
 
GLOSSARIY 
 
Akkord  (it.  Accordo, fr. Accord  –  “birdamlik”)  – turli balandlikdagi  uch va 
undan ortiq tovushlarning qo‘shilib, yaxlit holda yangrashi. Akkord odatda tertsiya 
intervali  bo‘yicha  taqsimlanadigan  tovushlardan  hosil  bo‘ladi.  To‘rt  tovushli 
akkord  –  septakkord,  besh  tovushli  akkord  –  nonakkord,  olti  tovushli  akkord  – 
undetsimakkord deyiladi. 
Ansambl    (fr.  Ensemble  –  “birgalikda”)  -  1.  Vokal  yoki  cholg‘u  musiqa 
asarining bir necha ijrochi tomonidan ijro etilishi. 2. Bir to‘da san’atkorlarning bir 
butun  badiiy  jamoa  holda  chiqishi.  3.  U  qadar  katta  bo‘lmagan  xonanda  yoki 
sozandalar  jamoasi  uchun  yaratilgan  musiqa  asari.  Ijrochilar  soniga  qarab  bu 
ansambllar turlicha ataladi. Ikki ijrochi – duet, uch ijrochi – trio yoki tertset, to‘rt 
ijrochi  –  kvartet,  besh  ijrochi  –  kvintet,  olti  ijrochi  –  sekstet,  etti  ijrochi  –  septet, 
sakkiz ijrochi – oktet va h.k. Ba’zan ansambl  so‘zini orkestr yoki xor jamoasining 
kichraytirilgan turiga ham aytiladi. 
Applikatura  (nem.  Applicatur  –  “qo‘ymoq,  bosmoq”)  –  musiqa  cholg‘u 
asboblarini  ijro  qilganda  barmoqlarni  to‘g‘ri  qo‘yish  va  almashtirish  tartibi.  Bu 
tartibning  notalarda  ko‘rsatilishi  ham  applikatura  deyiladi.  Applikatura  arab 
raqamlari bilan notalarning osti yoki ustiga qo‘yiladi.  
Diapazon  (yun.  Diapason  –  “barcha  (torlar)  orqali”)–  xonandaning  ovozi, 
cholg‘u  asbobining  tovush  hajmi.  Musiqiy  matodagi  eng  pastki  va  eng  yuqorigi 
tovush oralig‘i. 
Diatonika  (yun.  Diatonikos  –  “bir  tondan  ikkinchi  tonga  o‘tish”)  –  ladning 
asosiy bosqichlari izchilligidan vujudga keladigan musiqiy tovushlar tizimi. Tabiiy 
mador, minor va o‘rta asr ladlari uchun asos bo‘lgan asosiy yetti pog‘onadagi ton 
va yarim tonlar diatonikaga kiradi. 
Diatonik gamma – laddagi asosiy tovushlarning birin-ketin izchilligi. To‘liq 
diatonik gammada yettita tovush bo‘ladi. 
Dinamika (yun. Dinamikos – “kuchli”) – musiqiy tovushlarning qattiq-sekin 
ijro  qilinishi.  Dinamika  tovushni  turlicha  ifodalash,  ya’ni  bir  yo‘la  qattiq  yoki 

---

77 
 
sekin,  asta-sekin  kuchaytirish  yoki  sekinlashtirish,  ayrim  tovushlarni  alohida 
ta’kidlab  eshittirish  v.b.  bildiradi.  Dinamikaning  asosiy  turlari:  forte  -  qattiq, 
kuchli;  piano – sekin; crescendo – tovushni asta-sekin kuchaytirish;  diminuendo – 
tovushni asta-sekin pasaytirish. 
Interval  (lot.  Intervallum  –  “oraliq,  masofa”)  –  ikki  musiqiy  tovush 
o‘rtasidagi  oraliq.  Bunda  tovushlar  bir  vaqtda  yangrasa  garmonik  interval,  birin-
ketin yangrasa – melodik interval deb ataladi. Asosiy intervallar – prima, sekunda, 
tertsiya, kvarta, kvinta, seksta, septima, oktava. 
Lad  –  turg‘un  va  noturg‘un  musiqiy  tovush  pog‘onalarining  o‘zaro 
bog‘liqligiga  asoslangan  tovushlar  tizimi.  Zamonaviy  musiqada  yetti  pog‘onali 
major va minor ladlari asosiy ladlar hisoblanadi. 
Orkestr (yun. Orchestra - qadimgi yunon teatri sahnasi oldidagi maydoncha) 
-    turli  cholg‘u  asboblarda  chalib,  ijrochilarning  ushbu  guruhi  uchun  yozilgan 
musiqa  asarini  birgalikda  ijro  etuvchi  sozandalarning  katta  jamoasi.  Cholg‘u 
asboblarining  tarkibiga  ko‘ra  orkestrlarning  turlari:  simfonik  –  to‘liq  tarkibdan 
iborat,  torli  –  kamonli  cholg‘ular,  damli  -  yog‘och  va  mis  damli  cholg‘ular, 
shovqinli - urma-zarbli cholg‘ular. 
Partitura (it. partitura – “bo‘lingan, taqsimlangan”) – ansambl , xor, orkestr 
uchun  yozilgan  ko‘p  ovozli  musiqiy  asarning  nota  yozuvi.  Unda  barcha 
ovozlarning  partiyalari  jamlangan.  Partiturada  partiyalarning  taqsimlanib  kelishi 
yuqoridan quyi tomon turdosh cholg‘u asboblar bo‘yicha keladi. O‘z navbatida, bir 
turdagi  cholg‘ularning  eng  yuqori  registrga  mansubi  yuqorida,  qolganlari  registri 
bo‘yicha pastki satrlarda yoziladi. 
Partiya  (musiqada)–  1.  Ansambl    qatnashchilaridan  birining  nota  yozuvi.     
2.  Sonata  shaklining  ekspozitsiyasida  asosiy  mavzular  bosh  partiya,  yordamchi