O‘zbekiston respublikasi oliy va o‘rta maxsus ta’lim vazirligi oydin abdullayeva

Romantizm  davri,  jumladan 
XVIII
  asrda  orkestr  u  qadar  mahobatli 
bo‘lmagan.  Shunga  ko‘ra,  orkestr  kichik  torli  guruh  hamda  ikki-uch  juft  damli 
cholg‘ularni  o‘z  ichiga  olgan.  Bu  davrda  cholg‘ular  o‘ta  nafis  va  jozibali 
yangraydi.  Negaki,  bu  davrda  musiqa  o‘zining  nazokati  bilan  insonni  ma’naviy 
jihatdan bahramand etishi urf bo‘lgan.  
XIX  asrda  vaziyat  o‘zgaradi:  katta  kontsert  zallari,  ko‘p  sonli  tomoshabinni 
jalb  etish,  asarlarda  yorqin  dramaturgik  ziddiyatlarning  ifodalanishi  yangidan-
yangi  bo‘yoq,  dinamik  rang-baranglikning  aks  etishi,  cholg‘ularga  xos  ifodaviy 
imkoniyatlarning kengayishiga olib keldi. 
XIX  asrda  simfonik  orkestrning  to‘liq  tarkibi  me’yorga  aylandi.  Shu  bilan 
birga, vaqt  o‘tishi  bilan  orkestr  yanada kengayib,  ifoda vositalari  bilan to‘ldirildi. 
Bunda, torli  cholg‘ular  35-40 nafarni tashkil  etib, violonchel va  kontrabaslar  turli 
partiyalarni  ijro  etadigan  bo‘ldi.  Bu  esa,  musiqiy  matoga  yangi  bo‘yoq  va  yangi 
ifodaviylik olib kirdi. Shu davrdan e‘tiboran, damli guruh 2 ta fleyta, 2 ta goboy,    
2 ta klarnet, 2 ta fagot, 4 ta valtorna, 2 ta truba va 3 ta trombondan tashkil topdi. 
Shu  tarkibga  qo‘shilgan  zarbli  cholg‘ular  –  litavra,  katta  va  kichik  barabanlar, 
tarelka, uchburchak, tamburin, qo‘ng‘iroqchalar – orkestrga alohida rang-baranglik 

---

15 
 
olib  kirdi.  Bunday  ifoda  vositalari  orqali  nozik  lirika,  og‘ir  fojia,  ertak  va  eposni 
aks ettirish mumkin.  
XIX  asr  musiqachilari  ushbu  tarkib  bilan  cheklanmadilar.  Fleytalar  oilasida 
kichik fleyta, goboylar oilasida ingliz surnayi, klarnetlar oilasida kichik klarnet va 
bas  klarnet  doimiy  ishlatiladigan  cholg‘ular  sirasiga  kirdi.  Rixard  Vagner  esa, 
o‘zining opera  partituralarida 4  ta  valtorna  o‘rniga,  6-8 tagacha  valtorna  ishlatdi. 
Trubalarning an‘anaviy tarzda ishlatiladigan bir juftiga yana bir juft qo‘shildi. 
Mana  shunday  ijodiy  jarayon  natijasi  o‘laroq,  simfonik  okrestr  mahobatli 
musiqiy tarkibga aylandi.