O‘zbekiston respublikasi oliy va o‘rta maxsus ta’lim vazirligi oydin abdullayeva

Damli  orkestr,  asosan,  damli  va  zarbli  cholg‘ulardan  tarkib  topadi.  Damli 
orkestrning  asosida  mis  damli  cholg‘ular  keng  o‘rin  tutib,  flyugelgornlar  guruhi 
bo‘lgan  keng  menzurali  mis  damli  cholg‘ular  (soprano-flyugelgornlar,  kornetlar, 
altgornlar,  tenorgornlar,  bariton-eufoniumlar,  bas  va  kontrabas  tubalari) 
qatnashadi. Bularning ustiga truba, valtorna, trombon kabi tor menzurali mis damli 
cholg‘ularning  partiyalari  qo‘shiladi.  Shuningdek,  fleyta,  klarnet,  saksofon  kabi 
yog‘och damli cholg‘ular ham damli orkestrdan o‘rin egallaydi. Damli orkestrning 
yirik tarkiblarida goboy va fagotlar ham bo‘ladi.  
Katta tarkibdagi damli orkestrda (simfonik orkestrda torli cholg‘ular sonining 
ko‘paygani  singari)  yog‘och  damli  cholg‘ular  soni  ortib  boraveradi.  Bunda 
yog‘och damli cholg‘ularning kichik fleyta va klarnetlar, ingliz surnayi, alt va bas-
klarnet, ayrim hollarda kontrabas-klarnet va kontrafagot, kamdan-kam hollarda esa 
alt fleyta va amur goboy kabi oiladosh cholg‘ularni ham kuzatish mumkin. 
Yog‘och damli cholg‘ular ikki guruhga bo‘linadi: 
-  klarnet-saksofon  guruhi  yorqin  ohangli  cholg‘ular  bo‘lib,  son  jihatdan 
ko‘proq bo‘ladi;  
- fleyta, goboy va fagotlar guruhida ohang kuchi kamroq. 
Valtorna,  truba  va  trombonlar  guruhi  ansambllarga  bo‘linadi.  Bunda 
trubaning  kichik,  alt  va  bas  turlari  ishlatiladi.  Trombonning  ham  bas  turidan 
foydalaniladi.  
Damli  orkestrda  zarbli  cholg‘ularning  katta  guruhi  ishlatiladi.  Asosan, 
litavralar,  kichik  va  katta  barabanlar,  tarelka,  uchburchak,  shuningdek,  buben, 
kastanyettalar  va  tam-tam  guruhdan  keng  joy  egallaydi.  Fortepiano,  klavesin, 
sintezator (yoki organ) va arfa kabi cholg‘ular ham uchraydi.  

---

12 
 
Damli  orkestr  o‘zining  kuch-qudrati  va  yorqin  ohangdorligi  bilan  ajralib 
turadi.  Shu  bois,  u  yopiq  zallarda  emas,  balki  ochiq  maydonda  namoyish  etiladi. 
Damli orkestr aksariyat hollarda harbiy musiqani ijro etadi.  
Torli  orkestr  simfonik  orkestrning  torli-kamonli  cholg‘ular  guruhini  ifoda 
etadi. Unda ikki guruh skripkalar, shuningdek, 
 altlar, violonchellar va kontrabaslar 
bo‘ladi
. Orkestrning bunday turi XVI-XVII asrlardan buyon keng tarqalgan.