O'zbekiston respublikasi oliy va o'rta maxsus ta'lim vazirligi o'rta maxsus kasb-hunar ta'limi markazi

NAZORAT SAVOLLARI 
1. Qilmishning jinoiyligini istisno qiladigan holatlarning turlarini qanday tushunasiz? 
2. Qilmishning jinoiyligini istisno qiladigan holatlarning turlarini bayon eting. 
3. Kam ahamiyatli qilmishlarga qanday qilmishlar kiradi? 
4. Zaruriy mudofaa deb nimaga aytiladi? 5.Zaruriy mudofaani qo'llash asoslarini izohlang. 
6. Zaruriy mudofaaning huquqiy shartlarini sanab o'ting. 
7. Zaruriy mudofaa chegarasidan chetga chiqish, deb hisoblashning shartlarini bilasizmi? 
8. Xayoliy mudofaa nima? 
9. Oxirgi zarurat va uning huquqiy shartlarini bayon eting. 
10. Zaruriy mudofaa bilan oxirgi zaruratning farqlarini izohlang. 

---

96 
11. Ijtimoiy xavfli qilmish sodir etgan shaxsni ushlash vaqtida unga yetkazilgan zararni jinoyat, deb 
hisoblamaslikning shartlarini sanab o'ting. 
12. Buyruq yoki boshqa vazifani ijro etishni jinoyat, deb hisoblamaslikning shartlarini bilasizmi? 
 
 
14-bob. JAZO TUSHUNCHASI, MAQSADI VA TURLARI
14.1. Jinoiy jazo tushunchasi va belgilari 
Jazo choralari jinoyatchilikka qarshi kurashda, jamiyatni jinoiy tajovuzlardan himoya qilish vositasi bo'lib 
xizmat qiladi. Jazo Jinoyat kodeksining «Maxsus» qismi normasida javobgarlik belgilangan, sodir etilgan jinoyatning 
huquqqa xiloflilik belgisidir. Jinoyat va jazo tushunchalarining o'zaro bog'liqliligi sodir etilgan jinoyatga nisbatan 
qo'llaniladigan qonuniylik va ayb uchun javobgarlik prinsiplarida ifodalanadi. 
Jazo ~ 
sud hukmi bilan jinoyat sodir etishda aybdor, deb topiJgan shaxsga nisbatan qo'llaniladigan va 
sudlanuvchini ozod-likdan mahrum qiluvchi yoki uning huquq va erkinliklarini chek-lovchi majburlov chorasi. 
Jinoyat kodeksining 42-moddasida jazoga: 
Jazo — 
bu jinoyat sodir etishda aybli, deb topilgan shaxsga nisbatan 
davlat tomonidan sud hukmi asosida qo'llaniladigan va mahkumni qonunda nazarda tutilgan muayyan huquq va erkin-
liklardan mahrum qilish yoki ularni cheklashdan iborat majburlov chorasi, deb ta'rif berilgan. 
Jinoyat qonunini qo'llashda: jinoiy javobgarlik nimaga asoslanadi va nima uchun jazo tayinlanadi hamda 
belgilanadigan jazo chorasining miqdori nimaga bog'liq va aybdor qanday jazolanishi kerak, savollariga javob topish 
muhimdir. 
Jinoyat huquqi funksiyasini amalga oshirishda jinoiy jazoning ahamiyati katta ekanligini qayd etish lozim. Ba'zi 
funksiyalar faqat jinoyat huquqiga xos bo'lib, ularga: qo'riqlovchi va ijtimoiy-majburlov funksiyalari kiradi. Jinoyat 
huquqi va jinoiy jazo yuqoridagi funksiyalar orqali o'zaro bog'liq. Jinoiy jazo ijtimoiy-majburlov, ya'ni jinoyatni 
umumiy va maxsus ogohlantirish funksiyasini amalga oshiradi. 
Jinoyat huquqida jinoiy javobgarlikdan farqli ravishda jinoiy jazo masalasi aniqroq ochib berilgan. Bu masala 
jinoyat huquqiga oid darsliklarida va jinoyat huquqi kurslarida to'liq yoritilgan. 
Davlat nomidan qo'llaniladigan majburlov chorasi turlicha bo'lib, jinoiy jazo bu majburlovning alohida shakli 
hisoblanadi. Bu haqda qator tarixiy ma'lumotlar mavjud. Itahyalik olim Ch. Bekkaria (1738—1794) «Jinoyat va jazolar 
haqida» deb nomlangan asarida (1764-yil): «Faqat qonunda, sodir etilgan jinoyatga nisbatan jazo belgilanishi mumkin 
va bunday qonunni qabul qilish vakolati qonun chiqaruvchiga beriladi. Hech qanday sudya haqiqatni buzmasdan, 
jinoyatning boshqa ishtirokchilariga jazo tayinlay olmaydi. Qonunda belgilanmagan jazo, ya'ni qonunda belgilangan 
doiradan chetga chiqqan jazo adolatsiz hisoblanadi», degan edi. 
1994-yilgi Jinoyat kodeksida qonuniylik prinsipidan kelib chiqib, qilmishning jinoiyligi, uning jazoga 
sazovorligi va boshqa huquqiy oqibatlar faqat Jinoyat qonunida belgilanishi mumkinligi mustah-kamlangan. 
Jinoiy jazo davlatning majburlov chorasi bo'lib, u boshqa majburlov choralaridan quyidagi o'ziga xos 
xususiyatlari bilan farq qiladi: 
1).