O'zbekiston respublikasi oliy va o'rta maxsus ta'lim vazirligi o'rta maxsus kasb-hunar ta'limi markazi

 
2.2. O'zbekiston Respublikasining amaldagi
Jinoyat kodeksi «Umumiy» va «Maxsus» qismlari
mazmuni hamda tuzilishi
1994-yil 22-sentabrda O'zbekiston Respublikasining amaldagi Jinoyat kodeksi qabul qilindi. Ushbu Jinoyat 
kodeksi 1959-yilda qabul qilinib 1995-yil 1-aprelgacha amalda bo'lgan Jinoyat kodeksidan tamomila farq qiladi. 
Jinoyat kodeksi muayyan tizim asosida tuzilgan bo'Ub, u ikki -«Umumiy» va «Maxsus» qismlarga bo'linadi. 
Ushbu ikki qism birgalikda bir butun yaxlitlikni tashkil etadi, ammo ayni paytda ular o'z normalarining mohiyati, 
mazmuniga ko'ra bilan tubdan farq qiladi. 
«Umumiy» qism yetti bo'lim, o'n yetti bobdan iborat. 

 Birinchi bo'lim 
- O'zbekiston Respublikasining jinoyat qonunining umumiy qoidalari deb nomlanib, 
kodeksning vazifalari, prinsiplari kodeksning amal qilish doirisini belgilovchi birinchi bob va kodeksning O'zbekiston 
hududida jinoyat sodir etgan shaxslarga nisbatan amal qilishi, kodeksning O'zbekiston hududidan tashqarida jinoyat 
sodir etgan shaxslarga nisbatan amal qilishi, qonunning vaqt bo'yicha amal qilishini belgilovchi ikkinchi bobdan iborat. 
Ikkinchi bo'lim — 
«Javobgarlik asoslari» jinoyat tushunchasi, jinoyatlarni tasniflash, jinoyat uchun javobgarlik 
va uning asoslari, javobgarlikka tortilishi lozim bo'lgan shaxslar, ayb va uning shakllari, jinoyatda ishtirokchilik, 
takroran jinoyat sodir etish, jinoyatlar majmuyi, retsidiv jinoyat tushunchasini ifodalovchi normalardan iborat.
,
Uchinchi bo 'Urn — 
«Qilmishning jinoiyligini istisno qiladigan holatlar», ularning turlari, kam ahamiyatli 
qilmishlar, zaruriy mudofaa, oxirgi zarurat, ijtimoiy xavfli qilmish sodir etgan shaxsni ushlash vaqtida zarar yetkazish, 

---

13 
buyruq yoki boshqa vazifani ijro etish, kasb yoki xo'jalik faoliyati bilan bog'liq asosli tavakkalchilik tushunchalarini 
ifodalovchi normalarni o'z ichiga oladi. 
To'rtinchi bo 'Urn — 
«Jazo va uni tayinlash» jazo tushunchasi va maqsadlari, jazo tizimi, jazo tayinlashning 
umumiy asoslari, jozani yengillashtiruvchi va og'irlashtiruvchi holatlar, yengilroq jazo tayinlash, tamom bo'lmagan va 
ishtirokchilikda sodir etilgan jinoyatlar uchun jazo tayinlash, bir necha jinoyat sodir etganlik uchun jazo tayinlash, bir 
necha hukm yuzasidan jazo tayinlash, jazolarni qo'shishni hisoblash qoidalari, dastlabki qamoq vaqtini hisoblash, jazo 
muddatlarini hisoblash tartibini belgilovchi normalardan iborat. 
Beshinchi bo'lim — 
«Javobgarlik va jazodan ozod qilish» javobgarlikka tortish muddatining o'tib ketganligi 
munosabati bilan javobgarlikdan ozod qilish, qilmish yoki shaxs ijtimoiy xavfliligini yo'qotganligi munosabati bilan 
javobgarlikdan ozod qilish, aybdorning o'z qilmishiga chin ko'ngildan pushaymon bo'lganligi munosabati bilan 
javobgarlikdan ozod qilish, yarashganlik munosabati bilan jazodan ozod qilish, kasallik tufayli javobgarlikdan ozod 
qilish, amnistiya akt asosida javobgarlikdan ozod qilish, jazoni ijro etish muddati o'tib ketganligi munosabati bilan 
javobgarlikdan ozod qilish, shaxsning ijtimoiy xavfliligini yo'qotganligi munosabati bilan javobgarlikdan ozod qilish, 
shartli jazo belgilash, jazoni o'tashdan muddatidan ilgari shartli ozod qilish, jazoni yengilrog'i bilan almashtirish, 
kasallik yoki mehnat qobiliyatini yo'qotishi oqibatida jazodan ozod qilish, sudlanganlik tushunchalarini ifodalovchi 
normalardan iborat. 
Oltinchi bo'lim — 
«Voyaga yetmaganlar javobgarligining xususiyatlari» jazo tizimi, jarima, axloq tuzatish 
ishlari, qamoq, ozodlikdan mahrum qilish, jazo tayinlash, majburlov choralarini qo'llagan holda javobgarlikdan yoki 
jazodan ozod qilish, majburlov choralari, jazoni o'tashdan muddatidan ilgari shartli ravishda ozod qilish, jazoni 
yengilrog'i bilan almashtirishdan iborat. 
Yettinchi bo'lim - 
«Tibbiy yo'sindagi majburlov choralari» majburlov choralarining maqsadlari, ularni 
qo'llashning umumiy asoslari, turlari, tibbiy yo'sindagi majburlov chorasini tayinlash, muddatini uzaytirish, o'zgartirish 
va bekor qilish, alkogolizm, giyohvandlik yoki zaharvandlikka yo'liqqan shaxslarga nisbatan tibbiy yo'sindagi 
choralarni qo'llash tartiblarini belgilovchi normalardan iborat. 
Jinoyat kodeksning «Maxsus» qismida jinoyat, deb hisobla-nuvchi muayyan ijtimoiy xavfli qilmishlar (harakat 
yoki harakat-sizlik) va ularni sodir etgan shaxslarga nisbatan qo'llaniladigan jazo choralari ko'rsatilgan. Jinoyat 
kodeksining «Maxsus» qismi ham muayyan bo'lim va boblardan iborat. Mazkur bo'linishlarning asosiy belgisi ~ 
ularning muayyan turga oid belgilariga taalluqliligi. Har bir bobda bir-biriga turdosh munosabatlar guruhining tarkibiy 
qismi bo'lgan muayyan ijtimoiy munosabatlarga zarar yetkazadigan barcha jinoyatlarning to'la ro'yxatini berish ko'zda 
tutilgan. Shu o'rinda A.S. Yakubovning «Jinoyat kodeksining «Maxsus» qismi tizimini tuzish uchun maxsus obyekt 
asos bo'lishi kerak», fikri katta ahamiyatga ega. 
Yuqoridagilardan kelib chiqib, «Maxsus» qismni quyidagi qismlarga bo'lamiz. Jumladan: 
Birinchi bo'lim 
- «Shaxsga qarshi jinoyatlar». Bu awalgi kodeks-lardan farqli ravishda jamiyatimizda huquqiy, 
demokratik tamoyillarini amalga oshirish yo'lida jamiyat va davlatning ijtimoiy-iqtisodiy, siyosiy va madaniy hayotida 
insonning mavqeyi yuqori darajaga ko'tarilganligidan dalolat beradi. Respublikamiz Jinoyat kodeksi «Maxsus» qismida 
shaxs hayoti, sog'lig'i, ozodligi, sha'ni va qadr-qimmatiga qarshi jinoyatlarning birinchi o'ringa qo'yilganligi va ular' 
uchun ancha og'ir jazolar belgilanganligi O'zbekiston Respublikasining BMT a'zosi sifatida 1948-yil 10-dekabrda qabul 
qilingan «Inson huquqlari Umumjahon Deklaratsiyasi»da ko'rsatilib оtilganidek, inson haq-huquqlarini himoya qilish 
majburiyatiga amal qilayotganligi, shu bilan birga, Konstitutsiyamizning 2, 13, 18-moddalarida ko'rsatilgan normalarga 
izchil rioya qilinayot-ganligining yaqqol namunasidir. Bu bo'lim quyidagi: «Hayotga qarshi jinoyatlar» (1-bob), 
«Sog'liqqa qarshi jinoyatlar» (2-bob), «Hayot yoki sog'liq uchun xavfli jinoyatlar» (3-bob), «Jinsiy erkinlikka qarshi 
jinoyatlar» (4-bob), «Oilaga, yoshlarga va axloqqa qarshi jinoyatlar» (5-bob), «Shaxsning ozodligi, sha'ni va qadr-
qimmatiga qarshi jinoyatlar» (6-bob), «Fuqarolarning Konstitut-siyaviy huquq va erkinliklariga qarshi jinoyatlar» (7-
bob). 
Ikkinchi bo'lim 
— «Tinchlik va xavfsizlikka qarshi jinoyatlar» — «Tinchlik va insoniyatning xavfsizligiga 
qarshi jinoyatlar» (8-bob), «O'zbekiston Respublikasiga qarshi jinoyatlar» (9-bob). 
Uchinchi bo'lim ~ 
«Iqtisodiyot sohasidagi jinoyatlar» bo'limida awalgi Jinoyat kodekslaridan farqli o'laroq, 
mulkning hamma turlariga nisbatan sodir qilingan jinoyatlar uchun bir xilda jazo belgilanadigan bo'ldi. Bu bo'lim 
quyidagi tartibda tashkil topgan: «O'zgalar mulkini talon-taroj qilish» (10-bob), «O'zgalar mulkini talon-taroj qilish 
bilan bog'liq bo'lmagan jinoyatlar» (11-bob); «Iqtisodiyot asoslariga qarshi jinoyatlar» (12-bob), «Xo'jalik faoliyati 
sohasidagi jinoyatlar» (13-bob). 
To'rtinchi bo'lim - 
«Ekologiya sohasidagi jinoyatlar» uchun Jinoyat kodeksining «Maxsus» qismida birinchi 
marta alohida bir bo'limda javobgarlik belgilandi. Buni esa, Jinoyat kodeksining alohida sifat belgisi deyishimiz 
mumkin. Bu bo'lim quyidagi tartibda tashkil topgan: «Atrof-muhitni muhofaza qilish va tabiatdan foydalanish 
sohasidagi jinoyatlar» (14-bob). 
Beshinchi bo'lim 
- «Hokimiyat, boshqaruv va jamoat birlashmalari organlarining faoliyat tartibiga qarshi 
jinoyatlar» - «Boshqaruv tartibiga qarshi jinoyatlar» (15-bob), «Odil sudlovga qarshi jinoyatlar» (16-bob). 
Oltinchi bo'lim - 
«Jamoat xavfsizligi va jamoat tartibiga qarshi jinoyatlar» - «Jamoat xavfsizligiga qarshi 
jinoyatlar» (17-bob), «Transport harakati va undan foydalanish xavfsizligiga qarshi jinoyatlar» (18-bob), «Giyohvandlik 

---

14 
vositalari yoki psixotrop moddalar bilan qonunga xilof ravishda muomala qilishdan iborat jinoyatlar» (19-bob), «Jamoat 
tartibiga qarshi jinoyatlar» (20-bob). 
Yettinchi bo'lim - 
«Harbiy xizmatni o'tash tartibiga qarshi jinoyatlar» - «Bo'ysunish va harbiy sha'nga rioya etish 
tartibiga qarshijinoyatlar» (21-bob), «Harbiy xizmat o'tash tartibiga qarshi jinoyatlar» (22-bob), «Harbiy mulkni saqlash 
yoki undan foydalanish tartibiga qarshi jinoyatlar» (23-bob), «Harbiy mansabdorlik jinoyatlari» (24-bob). 
Sakkizinchi bo'lim — 
«Atamalarning huquqiy ma'nosi»da ayrim kiritilgan atamalarning huquqiy ma'nosi ochib 
berilgan. 
«Maxsus» qism moddalari «Xususiy moddalar» deb ham nomlanadi. Chunki ularda ko'zda tutilgan jinoyat 
torlarining belgilari va unga muvofiq jinoyatni sodir etgan shaxsga nisbatan qo'llanadigan jazo choralari ham o'z aksini 
topgan.