19
Induksion o’zgartgichlar.
Induksion o’zgartgichlar chiziqli va burchakli siljishlar tezligini o’lchash uchun
ishlatiladi. Bu o’zgartgichlar turkumiga selsin'lar va taxogeneratorlar kiradi. Ikki va
undan ortiq bir-biri bilan mexanik boglanmagan vallarni
burchakli xarakatini
distansion uzatish sxemalarida sel'sinlar keng qullaniladi. Avtomatlashtirish
sxemalarida kupincha bir fazali sel'sinlar ishlatitladi. Ular konstruktiv o’zgaruvchan
tokli elektrik mashinalar kabi tayyorlanib, ikkita cho’lg’amdan iborat.
Ulardan biri
qo’zg’atuvchi chulg’am deb ataluvchi statorda joylashgan bir fazali, ikkinchisi esa
sel'sinning silindrik rotorida joylashgan sinxronlash chulg’ami
deb ataluvchi uch
fazali simmetrikdir. Sel'sinlar indikatorli va transformatorli rejimda ishlaydi.
1.7-rasm. Indikatorli rejimda ishlaydigan bir fazali sel'sinning ulash sxemasi.
20
1.8-rasm. Transformatorli rejimda ishlaydigan bir fazali sel'sinning ulash
sxemasi.
1.7- rasmda indikator rejimda ishlaydigan bir fazali sel'sinning ulash sxemasi
keltirilgan. Bu sxema ikki konstruktiv bir xil va bir - biri bilan elektrik bog'langan
SD - sel'sin datchik va SP - sel'sin qabul qiluvchidan iborat. Sel'sin
datchik
noelektrik kattalikni (burchakli harakatni) elektrik (kuchlanish yoki tok) katalikka,
sel'sin qabul qiluvchi esa elektrik signalni burchakli harakatga aylantirib beradi yoki
burchak yo'nalishiga mos elektrik signal ishlab chiqaradi.
Sel'sin datchik va sel'sin qabul qiluvchilarning qo'zg'atish cho'lg'ami OV bitta
o'zgaruvchan tokli kuchlanish manbaidan ozuqa oladi. 3
fazali sinxronlash
cho'lg'amlari esa bir - biriga qarama - qarshi ulanadi. Datchik va qabul qiluvchining
qo'zg'atish cho'lg'amida OV oqayotgan o'zgaruvchi tok ulardagi FD va FP magnit
oqimlarini o'zgartiradi va natijada sinxronlash cho'lg'amlarida elektr yurituvchi kuch
hosil bo'ladi. Agar datchik va qabul qiluvchi rotorlari bir xil burchakka burilgan
bo'lsa, sinxronlash cho'lg'amlarida qiymat jihatdan
bir xil va qarama - qarshi
yo'nalgan elektr yurituvchi kuch hosil bo'ladi. Demak ulanadigan o'tkazgichlarda tok
bo'lmaydi. Agar sel'sin datchik rotorining qandaydir burchak ostida bursak va shu
holatda ushlab tursak, elektr yurituvchi
kuch tengligi buzilib, sinxronlash
cho'lg'amlarida tok hosil bo'ladi.
Hosil bo'lgan toklar qo'zg'aluvchi cho'lg'amlar FD va FP magnit oqimlari bilan
o'zaro ta'sirlanib, bir-biriga qarama-qarshi yo'nalgan sel'sin elektromagnit
momentlari hosil bo'ladi. Sel'sin datchik rotori to'xtagan va sel'sin
qabul qiluvchi
rotori erkin holda turganda, aylanuvchi moment Mp ta'sirida sel'sin - qabul qiluvchi
21
rotori sel'sin-datchik rotori burilishiga teng burchakka buriladi. Haqiqatda qabul
qiluvchi rotori datchik rotori holatini to'liq egallay olmaydi. Doimo ishqalanish
kuchi ta'sirida, sel'sinlar konstruktiv tayyorlanishi natijasida paydo bo'ladigan
datchik rotori va qabul qiluvchi rotorlari burilishlari o'rtasida burchak farqi bo'ladi.
Bu yerda qabul qiluvchi sel'sin bir fazali cho'lg'ami o'zgaruvchan tok manbaiga
ulanmasdan, kuchaytirgich uning kirishiga ulanadi va chiqish cho'lg'ami deb ataladi.
Uning uch fazali sinxronlash cho'lg'ami qo'zg'atish cho'lg'ami vazifasini bajaradi va
sel'sin datchik SD ning uch fazali sinxronlash cho'lg'ami bilan bog'langan sel'sin
rotorlari o'rtasidagi burchak farqi hosil bo'lganda qabul qiluvchi sel'sinning
chiqish
cho'lg'amlarida Uchiq kuchlanish hosil bo'ladi, kuchaytirgich U da kuchaytirilib ijro
etuvchi dvigatelning boshqarish cho'lg'amiga beriladi. Ijro etuvchi dvigatel' qabul
qiluvchi sel'sin rotorining sel'sin rotorlari o'rtasidagi burchak farqi nolga teng
bo'lgunga qadar aylantiriladi.
Do'stlaringiz bilan baham: