O’zbekiston respublikasi oliy va o’rta maxsus ta’lim vazirligi o’rta maxsus kasb-hunar ta’limi markazi

Ko'chishning sig'imli o'zgartgichlari. 
Sig'imli o'zgartgichlarda plastinalar o'rtasidagi masofani o'zgarishi bilan elektrik 
sig'im o'zgaradi. Sig'imli o'zgartgich - kondensator bo'lib, ikki plastinadan tuzilgan. 
Plastinalardan biri qo'zg'aluvchan (1.2 - rasm) kirish kattaligi o'zgarishi P bilan 
qo'zg'aluvchan plastina harakatlanadi va plastinalar o'rtasida masofa o'zgaradi. Bu 
esa kondensatorning elektrik sig'imini o'zgartiradi. Kondensatorning elektrik sig'imi 
quyidagi formula bilan aniqlanadi. 
C = 


S

(1.11) 
bu yerda:

- muhitning dielektrik o'tkazuvchanligi; 
S - plastina yuzasi; 

- kondensator plastinalari o'rtasidagi masofa. 
Kondensator sig'imini o'zgarishi bilan plastinalar orasidagi bog'lanish grafigi 
chiziqli bo'lmagan xarakterga ega bo'ladi.
1.2-rasm. Kondensator sig'imi o'zgarishi bilan plastinalar orasidagi bog'lanish
grafigi. 

---

15 
a) Ishchi cho'lg'amlar induktivligini magnitlanish turiga bog'liqligi; 
b) Boshqarish toki bilan nagruzka toki o'rtasidagi bog'lanish. 
Sig'im C ning o'zgarishi o'zgartgichning sig'imi qarshiligini o'zgartiradi, 
c
f
X
c



2
1
(1.12.) 
Bu yerda: 
f
- tok chastotasi; 
Natijada zanjirda hosil bo'lgan tok o'zgarishini asbob ko'rsatadi. Asbob shkalasi 
o'lchanayotgan kattalik birliklarida darajalangan.
Differensial sig'imli o'zgartgich (1.3- rasm) elektrodlar (1 va 2) o'rtasida metall 
qo'zg'aluvchan plastina o'rnatilgan kondensatordan iborat. Bu plastinaga 
o'lchanadigan kattalik R ta'sir etadi.
Kichik burchakli 0 dan 180 gradus ko'chishlarni o'lchash uchun (1.3-rasm) 
plastinalar yuzasi o'zgaradigan o'zgartgichlar ishlatiladi. 
1.3- rasm. Sig'imli o'zgartgichlarning sxemalari. 

---

16 
Plastinalardan biri qo'zg'almas, ikkinchisi burchak ostida aylanadi. Aylanish 
burchagini o'zgarishi bilan qo'zg'aluvchan plastina yuzasi S o'zgaradi va plastinalar 
orasidagi sig'im C o'zgaradi. Aylanish burchagiga bog'liq o'zgaradigan elektrik 
sig'im quyidagicha topiladi: 
C = E (1- 


) 4 

(1.13.) 
Sig'imli o'zgartgichlar o'zining yuqori sezgirligi, yuqori aniqligi, kichik 
inersionligi va konstruksiyasining oddiyligi bilan xarakterlanadi. Tashqi elektr 
maydon, tasodifiy sig'imlar va temperatura ularning ishiga salbiy ta'sir ko'rsatadi.