O‘zbekiston respublikasi oliy va o‘rta maxsus ta’lim vazirligi o‘rta maxsus, kasb-hunar ta’limi markazi

Kiryalash texnologiyasi. 
Metallarni kiryalash jarayonini 
umumiy holda tubandagi operatsiyalarga bo‘linadi: 
1.
Zagotovka strukturasini yaxshilab, plastikligini 
oshirish maqsadida yumshatish; 
2.
Zagotovkaning sirtidagi oksidlarni tozalash uchun 
sulfat kislotaning kuchsiz eritmasiga tushirib ma’lum vaqt 
saqlash; 
3.
Zagotovkani qolgan kislota eritmasidan holi etish 
uchun suvda yuvish; 
4.
Zagotovkani bir uchini kirya ko‘ziga kiradigan qilib 
o‘tkirlash; 
5.
Kirya bilan zagotovkaning ishqalanish kuchini 
kamaytirish uchun moylash; 
6.
Kiryalashda olingan buyumni sirt qattiqligini 
kamaytirish uchun yumshatish; 
7.
Olingan buyumning uchini kesib, tekislab, zaruriy 
o‘lchamga keltirish. 
XXIII
 
bob. METALLARNI PRESSLASH 
 
l-§. Umumiy ma’lumot 
 
Ma’lumki, havol silindr (konteyner)ga kiritilgan 
zagotovkani matritsa ko‘zidan siqib chiqarish jarayonga 
presslash deyiladi. Bunda olinadigan buyumning butun bo‘yi 
bo‘yicha ko‘ndalang kesim o‘lchami matritsa ko‘zining 
o‘lchamiga teng bo‘ladi. 
Zagotovkaning plastiklik darajasiga ko‘ra presslash 
sovuqlayin va qizdirilgan holda olib boriladi. Masalan, 
qo‘rg‘oshin, qalay va ularning qotishmalari sovuqlayin 

---

presslansa, alyuminiy, mis, nikel, magniy va ularning 
qotishmalari, po‘latlar qizdirib presslanadi. 
Presslash usulining ish unumi yuqori, aniq o‘lchamli, 
murakkab shaklli turli profillar olishga imkon beruvchi 
istiqbolli usullardan biridir. 
Metallardan turli profilli buyumlar olish uchun zagotovka 
qalin devorli silindr bo‘shlig‘i (konteyner)ga kiritiladi. 
Uning bir tomoniga matritsa o‘rnatilgan. Presslashda press- 
shayba konteyner bo‘ylab asta surilib, metallni matritsa 
ko‘zidan siqib chiqaradi (59-rasm, a). Puansoni esa o‘z nav- 
batida pressning gidravlik silindrining asosiy porsheni bilan 
bog‘lanadi. 
Ish jarayonida gidravlik silindrga suv 150–200 atm. 
(14,7-19,6 MPa) bosimda kiradi. 
Press-shaybali puansonni orqaga surish esa ikkita maxsus 
qaytarish silindri vositasida bajariladi. 
Presslashda zagotovkaning markaziy qismi zarralarining 
matritsa ko‘zidan o‘tish tezligi chetroq qismlaridagidan 
kattaroq bo‘ladi. Shuning uchun ham konteynerdagi 
zagotovkaning press-shayba tomoni bo‘sh voronkaga 
o‘xshaydi. 
Presslashda voronkaning uchi matritsaga yaqinlashganda 
jarayon to‘xtatiladi va konteynerda qolgan metall 
press 
qoldiq 
deb ataladi. Odatda, metallarni to‘g‘ri presslashda 
press qoldiq miqdori zagotovka og‘irligining 15–18 foizini 
tashkil etadi. 
Presslashning asosiy xususiyati shundaki, metallni har 
tomonlama notekis siqilishi uning plastik deformatsiyalanish 
darajasini orttiradi. Bu esa plastikligi pastroq metallarni ham 
ishlashga imkon beradi. Sanoatda metallarni presslashning 
ikki usuli bo‘lib, bulardan biri to‘g‘ri presslash, ikkinchisi 
esa teskari presslashdir. Yuqorida metallarni to‘g‘ri 
presslash usuli bayon etildi. Quyida teskari presslash usuli 

---

bilan tanishamiz.