O‘zbekiston respublikasi oliy va o‘rta maxsus ta’lim vazirligi o‘rta maxsus, kasb-hunar ta’limi markazi

4-§. Prokatlash stanlarining tasnifi 
 
Prokatlash stanlarini ish kletining jo‘valari soniga; ishlab 
chiqariladigan mahsulot xiliga; kletlarning o‘rnatilishiga 
ko‘ra tasniflanadi. 
Ish kletining jo‘valari soniga ko‘ra ikki jo‘vali reverssiz 
(duo), ikki jo‘vali reversli, uch jo‘vali (trio), to‘rt jo‘vali 
(kvarto), ko‘p jo‘valilarga bo‘linadi. 
Ishlab chiqariladigan mahsulotlar xiliga ko‘ra – qisuvchi, 
xomaki zagotovka oluvchi, rels-balka, sort, sim, list truba, 
g‘ildirak va boshqa mahsulotlar ishlab chiqaradiganlarga 
bo‘linadi. 
Ish kletlarining joylashuviga ko‘ra bir kletli, kletlari bir 
chiziqda, pog‘onali, shaxmat tartibda joylashgan, yarim 
uzlukli va uzluksiz xillarga bo‘linadi. 

---

54-rasm. 
Prokat stanlar xili: 
a – ikki jo‘vali; b – gorizontal va vertikal o‘rnatilgan; d – to‘rt 
jo‘vali; f – olti jo‘vali; h – ko‘p jo‘vali; i – universal; j va k – trubalar 
tayyorlash jo‘valari; 
m 
– trubalar cho‘zuvchi jo‘valar. 
XXII
 
bob. METALLARNI KIRYALASH VA UNING 
QO‘LLANILISH SOHALARI 
 
l-§. Umumiy ma’lumot 
 
Zagotovkalarni uning ko‘ndalang kesimidan kichik 
bo‘lgan teshikli asbob (kirya) ko‘zidan tortib o‘tkazish bilan 
ishlash jarayoniga 
kiryalash 
deyiladi. 
Kiryalashda zagotovkaning ko‘ndalang kesimi kichrayib, 
uzunligi esa ortadi. Olingan buyum uzunligi 
l 
ning 
zagotovka uzunligi 
l
0
 
ga nisbati uzayish koeffitsiyenti deb 
ataladi: 

---


=
l 
l
0 
=
F
0 
F 
Bu koeffitsiyentning qiymati 1,15-1,25 oralig‘ida olinadi. 
Shuni qayd qilish lozimki, odatda, kiryalash metallar 
sovuqligida ancha katta kuch bilan olib borilishi tufayli ular 
puxtalanadi. Shu sababli bir necha o‘tishda ishlov berganda 
uzilmasligi uchun yumshatiladi. 
Kiryalash asbobi konstruksiyasiga ko‘ra yaxlit, rostlana- 
digan yig‘ma va rolikli bo‘ladi. 
Kiryalashda, olinadigan buyumning materialiga va 
xarakteriga ko‘ra kirya sifatli cho‘yandan, asbobsozlik 
po‘latlaridan, qattiq qotishmalardan va olmoslardan yasaladi. 
Kiryaning asosiy qismi kiryalovchi ko‘zi (matritsasi) 
bo‘lib, uning ish teshigi ko‘ndalang o‘lchami kichrayib 
boradi. 
65-rasmda yaxlit kiryalash asbobning tuzilishi tasvir- 
langan. 
Kiryaning kirish konusi (A uchastkasi) zagotovka uchini 
ish qismiga uzatish bilan moyni tekis taqsimlash uchun, 
deformatsiyalovchi konusi 
(B 
uchastkasi) zagotovkani siqib 
ishlash 
uchun, 
kalibrlovchi 
konusi 
(V 
uchastkasi) 
zagotovkani ko‘ndalang kesim o‘lchamlarini kutilgan shaklli 
o‘lchamga keltirish uchun, chiqish konusi (G uchastkasi) esa 
buyumini tirnalish, sidirilishdan saqlash uchun xizmat qiladi. 
Kirya burchaklarining qiymatlari amalda quyidagicha 
olinadi: 2 α burchak 10° dan 24° gacha; β = 40° - 60°; γ = 
60° - 90°. 

---