O‘zbekiston respublikasi oliy va o‘rta maxsus ta’lim vazirligi o‘rta maxsus, kasb-hunar ta’limi markazi

2-
 
§. Metallarni ochiq, bir o‘yiqli shtampda shtamplash 
 
76-
rasmdagi sxemadan ko‘rinadiki, bolg‘aning 
pastki bayogi o‘rniga shtampning pastki va ustki bayogi 
o‘rniga ustki pallalari o‘rnatiladi. Keyin obdon qizdirilgan 
zagotovka (
4) 
shtampning pastki palla bo‘shlig‘iga 
qo‘yilib (76-rasm, a) uni shtampning ustki pallasi bilan 
zarb berib ishlashda (76-rasm, b) deformatsiyalanayotgan 
metall shtamp bo‘shlig‘ini to‘ldira boshlaydi (76-rasm, d). 
64-rasm. 
Shtamplash sxemasi: 
a – ochiq shtamplash; b – yopiq shtamplash; 1,2 – shtamp pallalari; 
3 – pitr ariqchasi; 4 – zagotovka; 5 – pokovka; d – pitr ariqchasining 
ko‘rinishi. 

---

Shtamplashda pitra hosil bo‘lishi bilan metallga 
beriluvchi bosim orta borib, bo‘shliqni murakkab relef 
o‘yig‘lari metallga to‘laroq to‘ladi. Bunda pokovka massasi 
taxminan tubandagi formula bo‘yicha belgilanadi: 
G
p
= n · γ ·f
o
 ·s, 
kg 
Bunda, 
n 
– pitra ariqchalarining metall bilan to‘lish 
koeffitsiyenti (n=0,5+0,8 belgilanadi); γ – metallning 
solishtirma og‘irligi, 
G/sm
3
; f
o
– pitra ariqchasining 
ko‘ndalang kesim yuzi, 
sm
2
 
(pokovka og‘irligiga ko‘ra 
spravochnik-jadvallardan olinadi); 
s 
– shtampning ajralish 
tekisligi bo‘yicha pokovkaning perimetri, 
sm. 
Shuni qayd etish zarurki, shtamplangan pokovkaning 
chizmasi asosiy texnologik hujjat bo‘lib, u asosida shtamplar 
loyihalanadi va bu hujjat bo‘yicha tayyor mahsulotni OTK 
vakili qabul qiladi. 
Konstruktorlar 
mashina 
detallarini 
loyihalashda 
ekspluatatsion talablardan tashqari texnologik talablarga 
ham alohida ahamiyat berishlari lozim. Shu sababli 
pokovkalami bolg‘alarda shtamplashda tubandagi qoidalarga 
rioya qilish kerak: 
1.
Pokovkaning geometrik shakli shunday bo‘lishi 
kerakki, u shtampdan osongina ko‘chsin. 
2.
Ajralish yuzasini murakkab sirt bo‘yicha emas, balki 
oddiy sirt bo‘yicha belgilash yaxshi, chunki bunda shtamp 
tayyorlash osonlashadi (65-rasm, a). 
3.
Shtamp bo‘shliqlarining chuqurligi eng kichik, eni esa 
katta bo‘ladigan qilish lozim. Bunda bo‘shliqlarining metall 
bilan to‘lishi yengillashadi va shtampning yeyilishi 
kamayadi (65-rasm, b). 
4.
Shtampning ustki va pastki pallalari bo‘shliqlarining 
ajralish konturi bo‘yicha teng bo‘lishi va ajralish 
yuzalarining vertikal devorlari tutashadigan qilinishi kerak, 
bu shtamp pallalarining nisbatan siljishini ko‘rishni 

---

Agralish 
Agralish yuzasi 
to‘g‘ri 
v 
To‘g‘ri 
noto‘g‘ri 
noto‘g‘ri 
d 
g 
yuzasi 
to‘g‘ri 
noto‘g‘ri 
noto‘g‘ri 
To‘g‘ri 
To‘g‘ri 
yengillashtiradi (65-rasm, d, e). 
5.
Zagotovka shtamp ariqchasiga tiqilib qolmasligi uchun 
shtamp bo‘shlig‘ining yon devorlari qiyaroq qilinadi (65- 
rasm, f) (bu qiyalik burchagi buyumning tashqi devori uchun 
5 dan 7° gacha, ichki devori uchun 7 dan 10° gacha olinadi). 
6.
Bir yuzadan ikkinchi yuzaga radiusi bilan o‘tilishi 
lozim. Bu radius buyumning massasiga qarab (2 
kg 
li buyum 
uchun 
r 
= 2-3 mm, 80 
kg 
li buyum uchun 
r = 
3,5-6 
mm) 
belgilanadi. 
7.
Ish unumini va shtampning turg‘unligini pasaytir- 
maslik uchun bir-biriga yaqin kesim yuzalarning keskin 
farqlanishiga, yupqa (4 
mm 
dan kichik) devor, baland 
(qalinligiga nisbatan 5 dan ortiq) qovurg‘alar, bobishkalar va 
shu kabilar bo‘lmasligiga harakat qilish kerak (65-rasm). 
8.
Murakkab, pokovkaning ayrim-ayrim qismlari olinib, 
ularni o‘zaro payvandlash iqtisodiy jihatdan tejamli beri- 
shishini ham inobatga olmoq lozim.