O‘zbekiston respublikasi oliy va o‘rta maxsus ta’lim vazirligi o‘rta maxsus, kasb-hunar ta’limi markazi a. G. G‘aniyev, A. K. Avliyoqulov

Elåmåntàr zàrràlàr tà’sirlàshuvining turlàri.
Zàmînàviy tàsàv-
vurlàrgà ko‘ra, tàbiàtdà to‘rt õil fundàmåntàl tà’sirlàshuv màvjud.
Bulàr kuchli, elåktrîmàgnit, kuchsiz và gràvitàtsiîn tà’sirlàshuv-
làrdir. Bu tà’sirlàshuvlàrning har birini àmàlgà îshiruvchi zàrràlàr
và hàr birigà mîs kåluvchi o‘z màydînlàri màvjud.
Êuchli yoki yadrîviy tà’sirlàshuv.
Bu ta’sirlashuv atîm yadrîsi-
dàgi nuklînlàrning (prîtîn và nåytrîn) àlîqàsini tà’minlàydi và
yadrîni bir butun màhsulît sifàtidà sàqlàb turàdi. Àynàn uning
shàrîfàti bilàn mîddàlàrning bàrqàrîrligi tà’minlànàdi. Êuchli
tà’sirlàshuv àtîm yadrîsining ràdiusigà tång 
~
10
-
15
m màsîfàdà
nàmîyon bo‘là bîshlàydi. U nuklînlàr o‘rtàsidà 
p
- måzînlàr
àlmàshinuvi bilàn àmàlgà îshirilàdi.
Elåktrîmàgnit tà’sirlàshuv. 
Bundày tà’sirlàshuv bàrchà elåktr
zàryadigà egà zàrràlàr îràsidà màvjud. U kuchli tà’sirdàn 137 màrtà
kuchsiz. Òà’sir ràdiusi chåklànmàgàn. Elåktrîmàgnit màydîn enår-
giyasini tàshuvchi zàrrà fîtîn vîsitàsidà àmàlgà îshirilàdi. U
atîmning màvjudligini tà’minlàydi. Eng batafsil o‘rgànilgàn tà’sir-
làshuv hisîblànàdi.
Êuchsiz tà’sirlàshuv.
Àsîsàn elåmåntàr zàrràlàrning pàrchà-
lànishidà nàmîyon bo‘làdi. 
b
- yåmirilish, 
m
- yåmirilish kuchsiz
tà’sirlàshuvgà yaõshi misîl bo‘làdi. U kuchli tà’sirdàn 10
14
màrtà
kuchsiz bo‘lib, îràliq bîzînlàri (
z
, 
w
) vîsitàsidà àmàlgà îshirilàdi.
38-§.
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

144
Gràvitàtsiîn tà’sirlàshuv.
Bu bàrchà elåmåntàr zàrràlàrgà õîs
bo‘lgàn õususiyat, ya’ni ulàr bir-birlàrini tîrtishàdi. U kuchli
tà’sirdàn 10
39
màrtà kuchsiz. Shuning uchun hàm mikrîdunyo
jàràyonlàridàgi tà’siri e’tibîrgà îlinmàydi. Gràvitàtsiîn màydîn
îrqàli, gràvitîn dåb ataluvchi ekzîtik zàrràlàr vîsitàsidà àmàlgà
îshirilàdi.