O‘zbekiston respublikasi oliy va o‘rta maxsus ta’lim vazirligi o‘rta maxsus, kasb-hunar ta’limi markazi a. G. G‘aniyev, A. K. Avliyoqulov

Ìîddà và màydînning bir-birigà àylànishi.
Elåktrînning o‘z
àntizàrràsi – pîzitrîn bilàn uchràshuvi ulàrning elåktrîmàgnit
nurlànish kvàntigà àylànishigà và enårgiya àjràlishigà îlib kålàdi.
Bu hîdisà 
ànnigilatsiya
dåyilàdi:
e
-
+ 
e
+
®
2
g
.
Nàfàqàt elåktrîn và pîzitrîn, bàlki bàrchà zàrràlàr hàm o‘z
àntizàrràlàri bilàn uchràshgàndà ànnigilatsiyagà kirishàdi. Bîsh-
qàchà àytgàndà, ulàr elåktrîmàgnit màydîn kvàntlàrigà (fîtîn-
làrgà) àylànàdi.
Ushbu holda ànnigilatsiya so‘zi unchà qulày tànlànmàgàn.
Chunki u lîtinchà «yo‘qîlish» dågàn mà’nîni ànglàtàdi. Àslidà
esà zàrrà và àntizàrrà uchràshgàndà håch qàndày yo‘qîlish ro‘y
bårmàydi. Bàrchà sàqlànish qînunlàri to‘là bàjàrilàdi. Ìàtåriya
mîddà ko‘rinishidàn elåktrîmàgnit màydîn kvàntlàri ko‘rinishigà
o‘tàdi, õîlîs.
Àgàr mîddàning elåktrîmàgnit màydîn kvàntlàrigà àylànish
jàràyoni ro‘y bårsà, undà tåskàrisi, màydîn kvàntlàrining mîddàgà
àylànish jàràyoni hàm ro‘y bårmàydimi, dågàn sàvîl tug‘ilàdi.
Àlbàttà, ro‘y båràdi. Umumàn îlgàndà, biz bu jàràyon bilàn tànish-
miz (35- § gà qàràng). Enårgiyasi elåktrîn và pîzitrînning tinchlik-
dàgi enårgiyalàri yigindisidàn kàttà bo‘lgàn 
g
- kvànt 
E
g
> 
2
m
0
c
2
=
=
1,02 MeV yadrîning yonidàn o‘tgànidà elåktrîn-pîzitrîn juftli-
gigà àylànishi mumkin:
g ®
e
-
+ 
e
+
.
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

142
Elåktrîn-pîzitrîn juftligining pàydî bo‘lishi và ulàrning
ànnigilatsiyasi màtåriyaning ikki shàkli (mîddà và màydîn) o‘zàrî
bir-birigà àylànishlàrini ko‘rsàtàdi.
Àntimîddà.
Àgàr bàrchà zàrràlàrning àntizàrràlàri màvjud
bo‘lsà, undà àntiyadrî, àniqrîg‘i àntizàrràlàrdàn tàshkil tîpgàn
àntimîddà yo‘qmikàn? Àntiyadrîlàrning màvjudligi qàyd qilingàn.
Birinchi àntiyadrî – àntidåytrîn (
p
và 
n
làrning bîg‘làngàn
holati) 1965- yildà àmårikàlik fiziklàr tîmînidàn tîpilgàn. Êåyin-
chàlik esà Sårpuõîvàdàgi tåzlàtgichdà àntigåliy (1970) và àntitritiy
(1973) yadrîlàri hîsil qilindi.
Zàrràlàr bilàn to‘qnashgàndà ànnigilatsiyagà uchràshi àntizàr-
ràlàrning uzîq vàqt zàrràlàr îràsidà bo‘lishigà imkîn bårmàydi.
Shuni àlîhidà tà’kidlàsh kåràkki, ànnigilatsiya jàràyonidà judà
kàttà miqdîrdà enårgiya àjràlib chiqàdi. Sîlishtirish uchun àytish
mumkinki, àjràlib chiqàdigàn enårgiya yadrî råàksiyalàridà àjràlà-
digàn enårgiyadàn milliînlàb màrtà kàttàdir. Shundày qilib, ànni-
gilatsiyadà o‘zàrî tà’sirlàshàdigàn zàrràlàrning bàrchà enårgiyasi
bîshqà turdàgi enårgiyagà àylànàdi, ya’ni ànnigilatsiya màvjud
enårgiya mànbàlàri îràsidà eng kàttà enårgiya àjràlàdigàn jàràyondir.
Àgàr îlàmning bizgà yaqin birîr jîyidà àntimîddà màvjud bo‘l-
gàndà edi, kuchli ànnigilatsiya jàràyoni ro‘y bårishi và ulkàn
pîrtlàsh bo‘lib, kàttà miqdîrdà enårgiya àjràlishi kåràk edi. Låkin
àstrîfiziklàr hànuzgàchà bundày hîlni qàyd etmàgànlàr. Shuning
uchun hàm àntimîddàni o‘rgànish hîzirchà, fàqàt mîddà
tuzilishini o‘rgànish yo‘nàlishidàgi fundàmåntàl izlànishlàrdan
iborat bo‘lib qîlmîqdà.
Àziz o‘quvchilàr, siz hàm tåz îràdà bu izlànishlàrgà o‘zingiz-
ning munîsib hissàngizni qo‘shàsiz, dågàn umiddàmiz.